OpenType Γραμματοσειρές

OpenType είναι ένας "νέος" τύπος γραμματοσειρών που προέκυψε από την συνεργασία της Adobe Systems Inc. και της Microsoft Corporation. Αν και παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά  το 1996 στην αγορά κυκλοφόρησαν το 2000, όταν οι νέες εφαρμογές μπορούσαν να υποστηρίξουν τις δυνατότητές τους. Οι γραμματοσειρές αυτές είναι ένας συνδυασμός των χαρακτηριστικών που είχαν οι τεχνολογίες TrueType και Postscript και είναι συμβατές με το σύστημα Unicode. Φυσικά, το αποτέλεσμα είναι μια νέα γενιά γραμματοσειρών βελτιωμένη τόσο σε  τυπογραφικό όσο και τεχνολογικό επίπεδο. 

Τα κύρια χαρακτηριστικά των Open Type γραμματοσειρών είναι 

• η συμβατότητα με τις δύο βασικές πλατφόρμες λειτουργικών συστημάτων Macintosh και Windows, 
• η δυνατότητά τους να υποστηρίξουν μια τεράστια γκάμα διανυσματικών χαρακτήρων και 
• να διαθέτουν μια εκτενέστερη γλωσσική και τυπογραφική ποικιλία.

Οι OpenType γραμματοσειρές είναι μια επέκταση της μορφής TrueType SFNT και μπορούν να υποστηρίξουν όλες τις νέες τυπογραφικές μεθόδους  καθώς και κείμενα που απαιτούν Adobe® PostScript® γραμματοσειρές. Για το λόγο αυτό περιέχουν δεδομένα PostScript, όπως ακριβώς αυτά που χρησιμοποιούσε μέχρι τώρα η Adobe. 

Τα αρχεία των γραμματοσειρών OpenType έχουν προέκταση (extension) .otf , όπως ακριβώς οι TrueType γραμματοσειρές έχουν προέκταση .ttf. Σε κάποιες OpenType γραμματοσειρές που έχουν πρόσθετες δυνατότητες, στο όνομα του αρχείου τους υπάρχει το πρόθεμα «Pro» το οποίο εμφανίζεται και στο menu επιλογών πολλών εφαρμογών. Οι γραμματοσειρές αυτές ονομάζονται OpenType Pro. Οι OpenType γραμματοσειρές μπορούν να εγκατασταθούν παράλληλα με γραμματοσειρές PostScript Type 1 και TrueType. 

Κοινές γραμματοσειρές Windows - Macintosh

Κάθε OpenType γραμματοσειρά χρησιμοποιεί ένα μοναδικό αρχείο για όλα τα στοιχεία που την αφορούν (περιγράμματα, σχήματα, μετρήσεις, εικόνες κ.λπ.). Με τον τρόπο αυτό η διαχείριση των γραμματοσειρών γίνεται απλή και εύκολη. 

Επιπλέον, τα ίδια αρχεία των γραμματοσειρών χρησιμοποιούνται τόσο σε περιβάλλον Windows όσο και σε Macintosh. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάθε χρήστης να μπορεί να μεταφέρει τα αρχεία των εργασιών του, από το ένα λειτουργικό στο άλλο, χωρίς να ανησυχεί για την ακεραιότητα των κειμένων του.

Πολυγλωσσική υποστήριξη

Οι OpenType γραμματοσειρές βασίζονται στη διεθνή κωδικοποίηση Unicode η οποία καλύπτει ουσιαστικά όλες τις γλώσσες του κόσμου.  Κάνουν την πολύγλωσση επεξεργασία κειμένου ευκολότερη, επειδή σε κάθε αρχείο περιλαμβάνονται πολλές ομάδες χαρακτήρων από διαφορετικές γλώσσες. Περιλαμβάνουν όλες τις καθιερωμένες ομάδες λατινικών χαρακτήρων καθώς και τους ποιο κοινούς συμβολισμούς π.χ. το σήμα του ευρώ κ.ά.

Οι OpenType Pro γραμματοσειρές περιέχουν περισσότερες ομάδες χαρακτήρων ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες και των Ανατολικών χωρών. Κάποιες από αυτές τις γραμματοσειρές περιέχουν και ελληνικούς χαρακτήρες στο ίδιο αρχείο. 

Κωδικοποίηση Unicode

Unicode είναι ένα είδος κωδικοποίησης που προτείνει έναν και μοναδικό αριθμό για κάθε χαρακτήρα. Κατά βάση, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, αποθηκεύουν γράμματα και άλλους χαρακτήρες αντιστοιχώντας στο καθένα τους έναν αριθμό. Πριν την εφεύρεση του Unicode, υπήρχαν εκατοντάδες διαφορετικές κωδικοσελίδες. Λόγω περιορισμών μεγέθους όμως, σε καμία κωδικοσελίδα δεν χωρούσαν αρκετοί χαρακτήρες.

Εκτός αυτού, οι κωδικοσελίδες αυτές διαφωνούσαν μεταξύ τους. Έτσι, δύο κωδικοσελίδες μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιούν τον ίδιο αριθμό για δύο διαφορετικούς χαρακτήρες ή να χρησιμοποιούν διαφορετικούς αριθμούς για τον ίδιο χαρακτήρα. Κάθε υπολογιστής έπρεπε να υποστηρίζει πλήθος διαφορετικών κωδικοσελίδων, ταυτόχρονα κάθε φορά που δεδομένα μεταφέρονταν μεταξύ διαφορετικών κωδικοσελίδων ή λειτουργικών συστημάτων, και τα δεδομένα αυτά κινδύνευαν να αλλοιωθούν.

To Unicode προτείνει έναν μοναδικό αριθμό για κάθε χαρακτήρα, ανεξάρτητα από το λειτουργικό σύστημα, ανεξάρτητα από το λογισμικό, ανεξάρτητα από τη γλώσσα. Υποστηρίζεται από πολλά λειτουργικά συστήματα, όλους τους σύγχρονους browsers Internet, και πολλά άλλα προϊόντα. Η εμφάνιση της κωδικοσελίδας Unicode, και η διαθεσιμότητα εργαλείων που την υποστηρίζουν είναι από τις σημαντικότερες εξελίξεις της πρόσφατης τεχνολογίας λογισμικών.

Με το Unicode ένα και μόνο προϊόν ή μία και μόνη τοποθεσία Διαδικτύου μπορεί να επικοινωνεί με διάφορα λειτουργικά συστήματα, σε διάφορες γλώσσες και χώρες, χωρίς την ανάγκη επαναπρογραμματισμού. Γίνεται έτσι δυνατή η μεταφορά δεδομένων ανάμεσα σε πλήθος διαφορετικών συστημάτων δίχως κίνδυνο αλλοίωσης.

To Consortium Unicode είναι ένας κοινωφελής οργανισμός, ιδρύθηκε για να αναπτύξει, να επεκτείνει και να μεταδώσει τη χρήση της κωδικοσελίδας Unicode που καθορίζει την αναπαράσταση κειμένου σε σύγχρονα λογισμικά προϊόντα. Μεγάλος αριθμός εταιριών και οργανισμών της διεθνούς βιομηχανίας υπολογιστών και λογισμικών είναι μέλη του Consortium Unicode (http://www.unicode.org).

Unicode μπορεί να είναι τόσο οι γραμματοσειρές TrueType, όσο και οι Open Type. Με αυτόν τον τρόπο, και εφόσον η εφαρμογή μας υποστηρίζει Unicode, μπορούμε να γράφουμε σε πολλές γλώσσες, εφόσον εγκαταστήσουμε το κατάλληλο πληκτρολόγιο, με μία μόνο γραμματοσειρά.

Τεχνολογικά Προηγμένη Τυπογραφία

Στο παρελθόν μια τυπική γραμματοσειρά μπορούσε να απεικονίσει μέχρι και 256 χαρακτήρες. Έτσι οι χρήστες ήταν αναγκασμένοι να χρησιμοποιούν δύο οι περισσότερες παρεμφερείς γραμματοσειρές προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε πρόσθετα σύμβολα. 

Οι γραμματοσειρές OpenType απλοποιούν τα πράγματα, εφόσον έχουν ενσωματωμένους στο ίδιο αρχείο όλους τους χαρακτήρες που απαιτούνται για κάθε εργασία. Οι OpenType γραμματοσειρές περιέχουν πάνω από 65.000 στοιχεία. Για το λόγο αυτό στο αρχείο κάθε γραμματοσειράς, εκτός από τους προκαθορισμένους χαρακτήρες περιέχονται και πάρα πολλοί άλλοι όπως, αριθμοί, κλάσματα, μικρά κεφάλαια, αρχιγράμματα, καλλιτεχνικά στοιχεία, εκθέτες, δείκτες, γράμματα τίτλου και μια πλήρης σειρά όλων των ξενόγλωσσων χαρακτήρων.

Παλαιότερα, οι γραμματοσειρές περιελάμβαναν διαφορετικό σχεδιασμό για κάθε μέγεθος εκτύπωσης. Ουσιαστικά οι OpenType γραμματοσειρές της Adobe, περιλαμβάνουν τέσσερις παραλλαγές στα μεγέθη των χαρακτήρων, μικρά κεφαλαία (caption), απλά (regular), τίτλου (subhead) και  προβολής (display). Αυτές οι τέσσερις παραλλαγές ονομάζονται «Οπτικές» (Opticals) επειδή έχουν δημιουργηθεί για συγκεκριμένα μεγέθη ανά γραμματοσειρά. Τα μεγέθη αυτά είναι μικρά κεφαλαία (6-8 point), απλά (9-13 point), τίτλου (14-24 point) και  προβολής (25-72 point).

Εικόνα 1.

Χαρακτηριστικά Γνωρίσματα

Συνήθως, το κεντρικό θέμα στις συζητήσεις που αφορούν τις γραμματοσειρές OpenType είναι η διάκριση ανάμεσα στους χαρακτήρες και στα σχήματα (glyphs). Οι χαρακτήρες είναι τα κωδικοποιημένα σημεία που προσδιορίζονται από το πρότυπο Unicode, τα οποία αντιπροσωπεύουν τις μικρότερες σημασιολογικές μονάδες κάθε γλώσσας, δηλαδή τα γράμματα. Σχήμα (glyph) είναι η ιδιαίτερη μορφή κάθε χαρακτήρα. Συνήθως, κάθε χαρακτήρας αντιστοιχεί σε ένα ιδιαίτερο σχήμα. Πολλές φορές όμως συμβαίνει οπτικά διαφορετικοί χαρακτήρες να συγκλίνουν σε ένα σχήμα. Π.χ. το πεζό «a», το μικρό κεφαλαίο «a» και μια παραλλαγή του πεζού «a» μπορεί οπτικά να φαίνονται ο ίδιος χαρακτήρας άλλα για την γραμματοσειρά είναι τρία διαφορετικά σχήματα (glyphs).  Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις ένα σχήμα μπορεί να αντιπροσωπεύει μια ομάδα γραμμάτων π.χ. η ομάδα «sa» αντιπροσωπεύει δύο χαρακτήρες «s» και «a». 

Οι OpenType γραμματοσειρές έχουν τη δυνατότητα να τοποθετούν ή να αντικαθιστούν σχήματα. Για κάθε χαρακτήρα υπάρχει ένα σχήμα και ορισμένοι κανόνες που καθορίζουν τον τρόπο που τοποθετείται μέσα στο κείμενο. Η εφαρμογή επεξεργασίας κειμένου έχει τη δυνατότητα για κάθε χαρακτήρα να αλλάξει θέση ή ακόμη και να αντικαταστήσει το σχήμα του (Εικόνα 2.). Για παράδειγμα, η εφαρμογή μπορεί να αλλάξει το σχήμα από ένα πεζό «e» σε ένα μικρό κεφαλαίο «e».

Για να υπάρχει πρόσβαση στις εναλλακτικές μορφές σχημάτων, οι εφαρμογές που υποστηρίζουν γραμματοσειρές OpenType Pro, διαθέτουν ειδικά διαμορφωμένα menu επιλογών (Εικόνα 1.) και οθόνες (Εικόνα 2.) που επιτρέπουν στους χρήστες να επιλέγουν τους χαρακτήρες που θα χρησιμοποιήσουν στο κείμενο τους. 

Οι εφαρμογές που δεν υποστηρίζουν το πρότυπο Unicode ή τις γραμματοσειρές OpenType Pro μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο τα βασικά σχήματα των χαρακτήρων τα οποία είναι συμβατά με τις γραμματοσειρές PostScript Type 1.

Εικόνα 2.

Άλλοι τύποι γραμματοσειρών

Mac Postscript (ή Mac Type ι)

Υπήρξε ο δημοφιλέστερος τύπος γραμματοσειρών καθώς ήταν για πολλά χρόνια το standard για τους υπολογιστές Apple. Η γραμματοσειρές Mac Postscript δεν είναι Unicode. 

Mac TrueType

Πρόκειται για τον τύπο των γραμματοσειρών που αποτέλεσε για κάποιο χρονικό διάστημα τη λύση για την υποστήριξη των ελληνικών σε Mac OS Χ, είτε το πρόγραμμα υποστήριζε σωστά τα ελληνικά είτε όχι. 

Οι γραμματοσειρές Mac TrueType δεν είναι συμβατές με PC ενώ είναι συμβατές με κάποια προγράμματα του MacOSg.

PC Postscript (ή PC Type Ι)

Η τεχνολογία των γραμματοσειρών Postscript ή Type Ι αναπτύχθηκε από την Adobe το 1985 για τη χρήση σε εκτυπωτές Postscript. Κάθε γραμματοσειρά αποτελείται από δυο αρχεία, το πρώτο χρησιμεύει στην απεικόνιση της γραμματοσειράς στην οθόνη (bitmap ή screen file) και το δεύτερο στην εκτύπωση της. Ένα τρίτο αρχείο, το ΑΡΜ (Adobe Font Metrics), που δεν είναι απαραίτητο για τη λειτουργία της γραμματοσειράς στις τελευταίες εκδόσεις των προγραμμάτων, περιέχει πληροφορίες για τις διαστάσεις της γραμματοσειράς και τις αποστάσεις των γραμμάτων (spacing και kerning). Για τη σωστή απεικόνιση των γραμματοσειρών στην οθόνη απαιτείται το ΑΤΜ (Adobe Type Manager), το οποίο είναι συνήθως εγκατεστημένο στα νεότερα λειτουργικά συστήματα.

Οι γραμματοσειρές Postscript Typel κέρδισαν την προτίμηση των σχεδιαστών, και ειδικά όσων χρησιμοποιούν Macintosh, για δύο κυρίως λόγους: αφενός λόγω της δυνατότητας χρήσης τους σε παλαιότερους Postscript εκτυπωτές και αφετέρου λόγω της αρχιτεκτονικής των καμπύλων γραμμών, οι οποίες ορίζουν κάθε γράμμα (Bezier curves).

Το αρχείο γραμματοσειρών Postscript περιέχει έως και 256 χαρακτήρες (στην πραγματικότητα όμως, αυτοί δεν υπερβαίνουν τους 220) και δεν είναι συμβατό με Unicode.

Γι' αυτό, μία γραμματοσειρά Postscript δεν συμπεριλαμβάνει περισσότερες από μία κωδικοσελίδες. Για παράδειγμα, δεν είναι εφικτό να συμπεριλαμβάνονται Ελληνικά και πλήρη σετ τονούμενων Λατινικών ή Κυριλλικών στην ίδια γραμματοσειρά. Δηλαδή, για να γράψουμε ένα πολύγλωσσο κείμενο που περιέχει Ελληνικά και Κυριλλικά, θα πρέπει κατά περίπτωση να αλλάζουμε γραμματοσειρά από το μενού.

Αν και οι λατινικοί χαρακτήρες λειτουργούν σωστά σε όλα τα συστήματα και τις εφαρμογές, στο Mac OS Χ δημιουργούνται προβλήματα με ορισμένα αλφάβητα, όπως για παράδειγμα με συγκεκριμένους ελληνικούς χαρακτήρες (π.χ. μ, Δ, Ω). Στις νέες μας εκδόσεις PostScript γραμματοσειρών, αυτό το πρόβλημα δεν υφίσταται πλέον σε λειτουργικό Mac OS X.

Τα αρχεία Postscript είναι συμβατά είτε με Macintosh, είτε αποκλειστικά με PC, όχι όμως και στις δύο πλατφόρμες.

TrueType (Unicode)

Η τεχνολογία των γραμματοσειρών TrueType αναπτύχθηκε από τη συνεργασία της Apple με την Microsoft το 1991. Παρά την τεχνολογική τους υπεροχή (οι περισσότερες γραμματοσειρές συστήματος είναι TrueType, τόσο στα Mac και στα PC), οι γραμματοσειρές TrueType  δεν έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς μεταξύ των σχεδιαστών και επαγγελματιών του χώρου, κυρίως των χρηστών Macintosh.

Οι γραμματοσειρές TrueType αποτελούνται από ένα μόνο αρχείο. Οι καμπύλες των χαρακτήρων ορίζουν ταυτόχρονα και την εμφάνιση στην οθόνη. Χάρη σε μια διαδικασία που ονομάζεται hinting, επιτυγχάνεται η άψογη απεικόνιση της γραμματοσειράς τόσο στην οθόνη όσο και στην εκτύπωση χαμηλής ανάλυσης και μικρών στιγμών. Όμως, εξαιτίας του μεγάλου χρόνου ( που απαιτεί το hinting, ελάχιστες γραμματοσειρές, κυρίως από τις μεγάλες εταιρίες του εξωτερικού, υποβλήθηκαν στη διαδικασία αυτή. Μία γραμματοσειρά TrueType χωρίς hinting έχει συνήθως χαμηλότερη ποιότητα στην οθόνη σε σχέση με μία γραμματοσειρά PostScript. Οι TrueType περιέχουν περισσότερους από 65.000 χαρακτήρες και είναι συμβατές με το σύστημα Unicode. Δηλαδή, ένα αρχείο γραμματοσειράς υποστηρίζει δύο, τρεις ή και περισσότερες γλώσσες, εφόσον φυσικά και το λογισμικό στο οποίο χρησιμοποιείται η συγκεκριμένη γραμματοσειρά υποστηρίζει το σύστημα Unicode. Το ίδιο αρχείο γραμματοσειράς TrueType είναι συμβατό με όλα τα λειτουργικά συστήματα που υποστηρίζουν το Unicode, όπως τα Windows 2000, τα Windows XP,  το Mac OS X, και, με ορισμένες προϋποθέσεις, το Mac OS 9.

Συμβατότητα γραμματοσειρών

Ανάλογα με το λειτουργικό σύστημα και κυρίως ανάλογα με τα προγράμματα που χρησιμοποιεί ο κάθε χρήστης, μπορεί να επιλεγεί ο κατάλληλος τύπος γραμματοσειρών που είναι συμβατός στην κάθε περίπτωση.

Στην πράξη έχει διαπιστωθεί ότι όλες οι εφαρμογές δεν υποστηρίζουν όλους τους τύπους γραμματοσειρών. Ενδεχομένως, εκτός από την ίδια την έκδοση της εφαρμογής ή της γραμματοσειράς να παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμβατότητα των γραμματοσειρών. Για παράδειγμα, η μη χρήση αναβαθμισμένων εκδόσεων του προγράμματος ή των ίδιων των εφαρμογών. 
Ενδεικτικά ακολουθεί πίνακας στον οποίο φαίνεται η συμβατότητα ανάμεσα σε γραμματοσειρές OpenType και σε εφαρμογές.

Ο πίνακας είχε δημοσιευθεί το 2007 στον κατάλογο των γραμματοσειρών Cannibal.

Στη συνέχεια, ακολουθούν οι διευθύνσεις δύο ιστοσελίδων που πιθανόν να σας βοηθήσουν στην περίπτωση ασυμβατότητας των OpenType γραμματοσειρών με κάποιες εφαρμογές.

http://www.fontsquirrel.com/fontface/generator

http://onlinefontconverter.com/myfonts.php

Βιβλιογραφία
"OpenType User Guide for Adobe Fonts", Adobe
"OpenType Fonts", Microsoft

Κατάλογος γραμματοσειρών Cannibal, 2007