Γουτεμβέργιος (1397-1468)

την



Στις αρχές του 15ου αι., εκτός από το χαρτί και την μελάνη, η χρήση των αρχικά ξύλινων κινητών τυπογραφικών στοιχείων έγινε γνωστή από την Κίνα και στην Ευρώπη. Τα στοιχεία, όμως αυτά, είχαν το ελάττωμα ότι καταστρέφονταν εύκολα και ήθελαν συχνά αντικατάσταση.

Τυπογραφικό εργαστήριο


Η λύση στο πρόβλημα βρέθηκε, το 1450, από τον Johannes Genfleisch zur Laden, από το Mainz (Μάιντς, Μαγεντία) που είχε το παρατσούκλι Gutenberg (Γκούτενμπεργκ, Γουτεμβέργιος, 1397-1468). Ήταν χρυσοχόος στο επάγγελμα και μέλος της αντίστοιχης συντεχνίας. Νεότερος γιος του πλούσιου εμπόρου Friele Gensfleisch zur Laden και της δεύτερης γυναίκας του, Else Wyrich.
Johannes Genfleisch
zur Laden

Πειραματιζόταν από το 1434 με κινητούς ξύλινους χαρακτήρες, το αποτέλεσμα των δοκιμών του όμως τον οδήγησαν να κατασκευάσει μεταλλικά τυπογραφικά στοιχεία.

Θεωρείται ο «πατέρας» της τυπογραφίας επειδή είναι εκείνος που κατασκεύασε το πρώτο τυπογραφικό πιεστήριο (1436-9) και τελειοποίησε τα κινητά στοιχεία με ένα καλούπι, με σκαλιστές μήτρες και ένα κράμα μετάλλου (πιθανώς μολύβδου, κασσιτέρου και αντιμονίου). Επιπλέον, πέτυχε το 1441, με ένα βελτιωμένο μελάνι, να αξιοποιήσει εκτυπωτικά και τις δύο όψεις μιας σελίδας χαρτιού, επειδή τα μέχρι τότε μελάνια, λόγω της μεγάλης τους ρευστότητας, δεν ήταν κατάλληλα για τα νέα μεταλλικά τυπογραφικά στοιχεία. Το 1448 είχε βελτιώσει την τεχνική του και κατασκεύαζε με χαλύβδινα κοπίδια μεμονωμένους μεταλλικούς χαρακτήρες, από ένα κράμα μολύβδου, κασσίτερου και αντιμονίου.

Τυπογραφικό πιεστήριο 
Το 1448, επέστρεψε στο Mainz, όπου πήρε δάνειο από τον άντρα της αδερφής του, Arnold Gelthus, προφανώς για να χρηματοδοτήσει ένα τυπογραφείο.
Μέχρι το 1450, το τυπογραφείο πρέπει να ήταν σε λειτουργία και πιθανόν το πρώτο έργο που τυπώθηκε εκεί, ήταν ένα γερμανικό ποίημα. Ο Γουτεμβέργιος συνεταιρίστηκε με τους χρηματοδότες Johannes Fust, πλούσιο δικηγόρο και τραπεζίτη και Peter Schoeffer, έναν καλλιγράφο από το Παρίσι να του παραχωρήσουν δάνειο ύψους 800 γκίλντεν. Ο Shoeffer είχε εργαστεί ως αντιγραφέας χειρογράφων στο Παρίσι και σχεδίασε μερικές από τις πρώτες γραμματοσειρές. 

Τα στάδια κατασκευής των κινητών στοιχείων με ένα καλούπι,
με σκαλιστές μήτρες και ένα κράμα μετάλλου

Το εργαστήριο του Γουτεμβέργιου στήθηκε στο Hof Humbrecht. Η τελική επιτυχία για την αξιοποίηση της εφεύρεσής του ήρθε με την εκτύπωση, το 1455, της Βίβλου των 42 γραμμών στα λατινικά, σε 180 αντίτυπα, τα περισσότερα σε κοινό χαρτί και μερικά σε χαρτί εξαιρετικής ποιότητας (vellum), μία αισθητικά άριστη τυπογραφική εργασία, αν και αποτελεί μόλις το πρώτο τυπογραφικό προϊόν του. Είναι ευρέως γνωστή ως η Βίβλος του Γουτεμβέργιου. Αποτελεί το πρώτο βιβλίο μαζικής παραγωγής, που για πολλούς είναι το καλύτερο και αρτιότερο τεχνικά βιβλίο που τυπώθηκε ποτέ. 

Η Βίβλος 42 στίχων
Ταυτόχρονα, το τυπογραφείο τύπωνε και άλλα, πιο επικερδή κείμενα (πιθανόν βιβλία λατινικής γραμματικής). Μία από τις πιο κερδοφόρες δραστηριότητες της νέας επιχείρησης υπήρξε το τύπωμα χιλιάδων συγχωροχαρτιών για την εκκλησία, μεταξύ 1454 και 1455. Tο 1455, υπήρξε προστριβή μεταξύ Γουτεμβέργιου και Fust, και ο τελευταίος απαίτησε τα χρήματα που του είχε δανείσει, κατηγορώντας τον Γουτεμβέργιο για υπεξαίρεση κεφαλαίου. Τα έξοδα του τυπώματος της Βίβλου είχαν πολλαπλασιαστεί και το χρέος  ξεπερνούσε τα 2.000 γκίλντεν. Ο Fust κατέθεσε μήνυση και το δικαστήριο απεφάνθη υπέρ του. Ο Fust απέκτησε τον έλεγχο του εργαστηρίου για το τύπωμα της Βίβλου και τα μισά τυπωμένα αντίτυπα. 

Η προθήκη της Βίβλου στο μουσείο Γουτεμβεργιου
Ο Γουτεμβέριος χρεοκόπησε, αλλά μετά το 1455 διατήρησε  ένα μικρό τυπογραφείο στο Bamberg και στράφηκε σε πιο «εμπορικές» εκδόσεις (σχολικές γραμματικές και ημερολόγια). Tο 1458 τύπωσε τη «Βίβλο των 36 στίχων», για την οποία παρείχε τα τυπογραφικά στοιχεία. Αλλά καθώς κανένα από τα τυπωμένα βιβλία δεν φέρει το όνομά του ή χρονολογία, είναι πολύ δύσκολο να επιβεβαιωθεί. Είναι πιθανόν ακόμη, το μεγάλο λεξικό Catholicon -300 αντίτυπα των 744 σελίδων-, τυπωμένο στο Mainz το 1460, να εκδόθηκε από το εργαστήριό του.

Εντωμεταξύ, στις 17 Οκτωβρίου 1457 οι Fust και Schoeffer, χρησιμοποιώντας πιθανότατα τυπογραφικά στοιχεία κατασκευασμένα από τον Γουτεμβέργιο, εκδίδουν το περίφημο «Ψαλτήριο του Mainz» το πρώτο βιβλίο που τυπώθηκε με τρία χρώματα, μαύρο για τα κείμενα και κόκκινο ή μπλε για τα θαυμάσια αρχιγράμματα. Το Ψαλτήριο ήταν διακοσμημένο με εκατοντάδες πολύχρωμα αρχικά γράμματα και λεπτά διακοσμητικά σχέδια, που είχαν τυπωθεί με μια εξαιρετικά ευφυή τεχνική πολλαπλού μελανώματος ενός απλού μεταλλικού στοιχείου.


Το 1462, κατά τη διάρκεια μιας διένεξης μεταξύ δύο αρχιεπισκόπων, το Mainz λεηλατήθηκε από τον αρχιεπίσκοπο Adolf von Nassau, και ο Γουτεμβέργιος εξορίστηκε. Μεγάλος σε ηλικία πια, μετακόμισε στο Eltville, όπου ανέλαβε την επίβλεψη ενός νέου τυπογραφείου που ανήκε στους αδερφούς Bechtermünze.

Τον Ιανουάριο του 1465, τα επιτεύγματα του Γουτεμβέργιου αναγνωρίστηκαν και του δόθηκε ο τίτλος Hofmann (κύριος της Αυλής) από τον Adolf von Nassau. Πιστεύεται ότι επέστρεψε στο Mainz, αλλά δεν είναι βέβαιο. 

Το άγαλμα του Γουτεμβέργιου
στο Mainz

Ο Γουτεμβέργιος πέθανε το 1468 και θάφτηκε στο Franziskanerkirche του Mainz. Αργότερα το νεκροταφείο καταστράφηκε και ο τάφος του Γουτεμβέργιου χάθηκε. Ο τυπογραφικός του εξοπλισμός έχει περάσει στην κατοχή του Konrad Humery, ενός δικηγόρου από τη Μαγεντία, που ήταν ίσως ένας ακόμα δανειστής του μεγάλου εφευρέτη. Ο Johannes Fust πέθανε στο Παρίσι το 1466, προσβεβλημένος από πανώλη. Ο συνέταιρος και γαμπρός του Peter Schoeffer συνέχισε να υπηρετεί την τέχνη του μέχρι τον θάνατό του (1502).

Το 1504, αναφέρθηκε ως ο εφευρέτης της τυπογραφίας σε ένα βιβλίο του καθηγητή Ivo Wittig. Tο 1567 το πρώτο πορτρέτο του Γουτεμβέργιου εμφανίστηκε στις βιογραφίες διάσημων Γερμανών του Heinrich Pantaleons.

Το μουσείο του Γουτεμβέργιου
στο Mainz
Σχετικά άρθρα