Δύο ιστορίες για τον καπνό

την


Το άρθρο αυτό τυπικά ασχολείται με την ιστορία του καπνού μέσα από μια σειρά καταχωρήσεων που είχαν δημοσιευτεί στον τύπο, στο όχι και τόσο μακρινό παρελθόν. Όταν τελικά το άρθρο ολοκληρώθηκε κατάλαβα ότι είχα δημιουργήσει όχι μια, αλλά δύο ιστορίες. Την πρώτη ιστορία την αφηγούνται τα πολύχρωμα γράμματα των καταχωρήσεων και τη δεύτερη οι σκούροι, σχεδόν μαύροι χαρακτήρες του κειμένου. Αν θέλετε λοιπόν να παίξετε και εσείς αυτό το παιχνίδι, δείτε με προσοχή πρώτα τη σειρά των καταχωρήσεων μέχρι το τέλος, κατανοήστε το μήνυμα που στέλνει η κάθε μια και μετά διαβάστε μόνο το κείμενο. Τα συμπεράσματα είναι δικά σας...
Ο Χριστόφορος Κολόμβος το 1492 αποβιβάστηκε στις Μπαχάμες και ένα χρόνο μετά, οι καραβέλες της επιστροφής έφερναν το ιερό φυτό των ιθαγενών τον καπνό. Η επιστημονική ονομασία του φυτού είναι Nicotiαna Tampacum και Nikotiana Rustica. Οι επικρατέστερες ετυμολογικές ερμηνείες είναι δύο. 


Η πρώτη ερμηνεία παραπέμπει στο νησί των Αντιλλών Ταμπάγκο. Η δεύτερη αναφέρεται στο Γάλλο πρεσβευτή Ζαν Νικό, (Jean Nicot) που από το όνομά του δόθηκε η επιστημονική ονομασία, Νικοτιανή ο ταμπάκος (Nicotiana tabacum). Ο καπνός φύτρωνε σε άγρια μορφή και χρησιμοποιούνταν από τους Ινδιάνους της Αμερικής σε θρησκευτικές τελετές και στη θεραπεία ασθενειών και πληγών. 

 

Η παράδοση θέλει ως πρώτο εισαγωγέα καπνού στην Ευρώπη τον Ισπανό Rodrigo de Jerez, που ήταν ναύτης του Κολόμβου ο οποίος στη συνέχεια κατηγορήθηκε και φυλακίστηκε ως μάγος επειδή έβγαζε καπνούς από το στόμα και τη μύτη.
Οι πρώτες καπνοκαλλιέργειες αναφέρονται γύρω στο 1550 στην Πορτογαλία και την Ισπανία. Στα μέσα του 16ου αιώνα άρχισε η εξάπλωση στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το 1556 εισάγεται στη Γαλλία και το 1565 πείθεται η βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας ν’ αρχίσει το κάπνισμα. 




Πριν το τέλος του ίδιου αιώνα η χρήση του καπνού εξαπλώνεται και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η οποία τότε επεκτεινόταν στα εδάφη της σημερινής Ελλάδας, της Μ. Ασίας, Μαύρης Θάλασσας, Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας. Η είσοδος του καπνού έγινε από το λιμάνι της Κωνσταντινούπολης γύρω στα 1580 από Γενοβέζους και Βενετσιάνους εμπόρους. Για εκατό περίπου χρόνια η χρήση του ήταν περιορισμένη αλλά από το1687 ο Σουλεϊμάν ο Β΄ επιτρέπει την καπνοκαλλιέργεια και επιβάλλει φόρους και δασμούς. 




 Το πέρασμα από το κάπνισμα ακατέργαστου καπνού στο τσιγάρο έγινε μόλις τον 20ο αιώνα, όταν με την πρόοδο της μηχανικής έγινε δυνατό να παραχθεί σε μεγάλες ποσότητες. Τότε δημιουργήθηκαν και οι πρώτες καπνοβιομηχανίες, που σημείωσαν μεγάλη άνοδο στην παραγωγή τους κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν κάτω από το στρες της μάχης, οι στρατιώτες κάπνιζαν όλο και πιο πολύ, με συνέπεια να εθιστούν στη νικοτίνη.
Μετά τον πόλεμο και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '20 το τσιγάρο πέρασε στο χώρο της διαφήμισης κι έγινε το σύμβολο μιας λαμπρής ανέμελης ζωής. Αυτή η εικόνα συνεχίστηκε ως τη δεκαετία του '60. 



Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου το κάπνισμα αναδείχθηκε σε σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης, με τις καπνοβιομηχανίες να το αποκαλούν «πυρσό ελευθερίας» και να δημιουργούν διαφημίσεις ειδικά για γυναίκες. Γνωστοί και δημοφιλείς ηθοποιοί, σπουδαίοι καλλιτέχνες, πολιτικοί και μεγάλες προσωπικότητες ταύτισαν την εικόνα τους με το τσιγάρο. 


H θεμελίωση του μύθου του καπνίσματος κατά καιρούς στηρίχτηκε και υποστηρίχτηκε από ποικίλα συμφέροντα, νόρμες, βιομηχανίες, τέχνες. Οι τελευταίες και κυρίως η λογοτεχνία, η ζωγραφική και ο κινηματογράφος συνέβαλαν σημαντικά στην ανάδειξη του καπνίσματος ως μιας συνήθειας άκρως γοητευτικής, αυτοκαταστροφικής βέβαια, αλλά ίσως και γι’ αυτό ιδιαίτερα ακαταμάχητης. 



Έτσι το κάπνισμα, που αρχικά το θεωρούσαν αθώο, κατέληξε σήμα και σύμβολο ανδρισμού, ανεξαρτησίας και στη συνέχεια σημάδι παθών άνευ ορίων στα χείλη και τα χέρια μοναδικών γυναικών, κυρίως των μοιραίων (βαμπ) ξανθών γυναικών που πρωταγωνιστούσαν στα φιλμ νουάρ.


Ποιός, αλήθεια, δεν γοητεύτηκε από την μυστηριακή, αινιγματική, ανδρόγυνη παρουσία της Μάρλεν Ντίτριχ; Όταν μάλιστα φρόντιζε στις ταινίες της να τοποθετεί το τσιγάρο στην άκρη των χειλιών της; Ποιος μπορεί να ξεχάσει τη γοητεία της Ρίτας Χέιγουορθ στην ταινία “Τζίλντα” να κρατά με το δεξί χέρι το τσιγάρο τοποθετημένο σε μικρή πίπα και να προχωρεί αγέρωχα αφήνοντας πίσω της μικρά σύννεφα πόθου;



Σας θυμίζω ακόμη την εικόνα του Τζέημς Ντιν με το τσιγάρο στα χείλη ως χαρακτηριστικό σημάδι επαναστατικότητας, καθώς και το μονίμως τελειωμένο τσιγάρο και κρεμασμένο κυριολεκτικά στα χείλη του σπουδαίου Κλιντ Ίστγουντ στα γουέστερν σπαγγέτι του Σέρτζιο Λεόνε. Φανταστείτε μια σεκάνς από μια τέτοια ασπρόμαυρη ταινία με πόζες σαν αυτές της Χέντι Λαμάρ, της Λάνα Τάρνερ ή της Κάρολ Λόμπαρντ, κάποιες από τις παλιές θεές του σελιλόιντ. 


Αργότερα το σκηνικό θα αλλάξει:
Παρίσι, στην εποχή του Υπαρξισμού. Ο Αλμπέρ Καμύ ή ο Ζαν Πολ Σαρτρ απολαμβάνουν το τσιγάρο τους σε ένα μπιστρό στο Καρτιέ Λατέν. Το σκηνικό συμπληρώνει ηχητικά η φωνή του μοναδικού σπουργιτιού του Παρισιού, της Εντίθ Πιαφ... ή μια άλλη φωνή, εντελώς διαφορετική, βαριά, βαθιά και “σπασμένη”. Είναι η φωνή της Ζυλιέτ Γκρεκό, της μούσας του Υπαρξισμού... Φωνές και παρουσίες που δεν μπορεί κανείς να τις φανταστεί διαφορετικά παρά μόνο μέσα σε σκοτεινούς χώρους με υπαινιχτικούς φωτισμούς, ποτισμένους με το άρωμα του καπνού, κάτι που η φωνή τους διαλαλούσε με τρόπο απροκάλυπτο και σαφή. 



Οι πιλότοι που πετάνε τα αεροπλάνα του Θείου Σαμ για να έχουν «σταθερά νεύρα» καπνίζουν Camel, οι πρωταθλητές του golf για να ανακτήσουν την ενέργειά τους μετά από ένα εξοντωτικό τουρνουά καπνίζουν Camel, ο άνδρας που σκέφτεται για τον εαυτό του καπνίζει Viceroy, οι διανοούμενοι καπνίζουν Kent, οι jockey των ιπποδρόμων καπνίζουν Phlip Morris κι έχουν υγιέστατο λαιμό, γεγονός που αποδεικνύεται από αληθινά τεστ, οι διακεκριμένες γυναίκες καπνίζουν Camel, οι σέξι, μυστηριώδεις γυναίκες καπνίζουν Lucky Strike.


Οι ήρωες των μεγαλύτερων love story ανάβουν ο ένας το τσιγάρο του άλλου κοιτώντας ταυτόχρονα το αντικείμενο του πόθου στα μάτια.Ο Marlboro Man είναι εκτός από sex και status symbol. Υποδηλώνει μια συγκεκριμένη στάση ζωής, στην προκειμένη περίπτωση τον ελεύθερο, ανεξάρτητο άνδρα. 


Στο παρελθόν το τσιγάρο προβαλλόταν ανεμπόδιστα από τα Μέσα, διαφημίζοντας με τρόπο χαλαρό και ελκυστικό την ευτυχία, την επιτυχία, την ομορφιά. Πολλές παλιές ταινίες του ξένου αλλά και του ελληνικού κινηματογράφου χαρακτηρίζονται από σκληρούς ήρωες και «καπάτσες» γυναίκες που πίνουν και καπνίζουν.



Για την διαφήμιση του τσιγάρου (πριν απαγορευτεί αυτή) χρησιμοποιήθηκαν άνθρωποι που υπήρξαν ινδάλματα αλλά και πρότυπα για πολλούς νέους ανθρώπους. Χαρακτηριστική είναι η αφίσα του Marlboro man (David MC Lean), του καουμπόι με το άλογο που ετοιμάζεται να ανάψει το τσιγάρο του μετά από μια κουραστική μέρα. Ο MC Lean πέθανε το 1995 από καρκίνο του πνεύμονα!

H ιατρική κοινότητα και οι κυβερνήσεις, με προεξάρχουσες τις ΗΠΑ, άρχισαν να συνειδητοποιούν τις βλαβερές συνέπειες του καπνού και να επιβάλουν σταδιακά απαγορεύσεις και μέτρα για τη δημόσια υγεία. Η πρώτη επιστημονική έρευνα επί του θέματος παρουσιάστηκε το 1962, από τον ιατρικό σύλλογο της Μ. Βρετανίας. 



Το κάπνισμα προκαλεί :

  • Το θάνατο 3,5 εκατομμυρίων ανθρώπων στον κόσμο κάθε χρόνο
  • Το 25% των θανάτων από καρδιοπάθεια
  • Το 83% των θανάτων από χρόνια βρογχίτιδα και εμφύσημα
  • Το 90% των περιφερειακών νόσων, που συχνά οδηγούν σε ακρωτηριασμό Το 82% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα
  • Οικονομική «αιμορραγία» 200 δισεκατομμυρίων δολαρίων κάθε χρόνο στους πάσχοντες από νόσους που σχετίζονται με το κάπνισμα, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Δύο χρόνια αργότερα, στις 31 Ιανουαρίου 1964, αμερικανική κυβερνητική έκθεση με τίτλο «Καπνός και Υγεία» συνέδεσε για πρώτη φορά το κάπνισμα με τον καρκίνο των πνευμόνων και τη χρόνια βρογχίτιδα. Τότε άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους και οι πρώτες αντικαπνιστικές καμπάνιες, που οδήγησαν το 1965 σε νόμο, ο οποίος προέβλεπε -μεταξύ άλλων- την αναγραφή σε όλα τα πακέτα των τσιγάρων ότι «το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία». Στις 6 Φεβρουαρίου 1987 τέθηκαν σε εφαρμογή τα πρώτα μέτρα κατά του καπνίσματος στις αμερικανικές δημόσιες υπηρεσίες.


Αφού οι προειδοποιήσεις τυπώθηκαν με το κιλό, άρχισαν να δίνουν τη θέση τους σε γραμμές βοήθειας, ινστιτούτα αποτοξίνωσης και φαρμακευτικά σκευάσματα που «βοηθούσαν» τον κόσμο να απαλλαγεί, τα λεφτά άρχισαν να φαίνονται ακόμα λιγότερα.
Ποιος θα περιμένει να πλουτίσει από το φόρο του καπνού, όταν μπορεί να τα πάρει από τις φαρμακευτικές;



Κάπου εκεί ήταν που χάθηκε το μέτρο. Και η φιλική προειδοποίηση έγινε προειδοποίηση σε εχθρικό τόνο, το «βλάπτει σοβαρά την υγεία» έγινε «θα πεθάνεις», η ενημέρωση έγινε αστυνόμευση, η πρόληψη έγινε πρόστιμο. 
 

Η άμεση διαφήμιση τσιγάρων, όπως η διαφήμιση στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και τα περιοδικά, έχει σταματήσει διεθνώς διά νόμου. Στην Ελλάδα, το κάπνισμα απαγορεύτηκε στους κλειστούς δημόσιους χώρους και τους χώρους εργασίας από την 1η Σεπτεμβρίου 2010. Αντίστοιχος νόμος είχε τεθεί σε εφαρμογή και στην Κύπρο από την 1η Ιανουαρίου 2010. 


Στα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν μεταφέρει την οδηγία στο εθνικό τους Δίκαιο και η διαφήμιση τσιγάρων στην τηλεόραση και τον Τύπο, που απευθύνεται στο ευρύ κοινό, έχει, εξαφανιστεί. Τα μέτρα όμως αυτά είναι τυπικά, γιατί στην ουσία το τσιγάρο υπάρχει παντού: στην τηλεόραση, στα περιοδικά, στο δρόμο, στην καθημερινότητά μας. 



Ο ήρωας της καθημερινής τηλεοπτικής σειράς καπνίζει. Το ίδιο και οι κολλητοί του. Ο πρωταγωνιστής της νέας χολιγουντιανής υπερπαραγωγής πρέπει να ανάψει τσιγάρο πριν πάρει μια σημαντική απόφαση. Ο αγαπημένος «πιλότος» της Φόρμουλα 1 σπονσοράρεται από την τάδε καπνοβιομηχανία. 



Στη στάση του λεωφορείου φιγουράρει η διαφήμιση μιας καλλίγραμμης νεαρής που ρεμβάζει ανέμελα με ένα τσιγαράκι στο χέρι. Στις πρώτες σελίδες του λάιφ στάιλ περιοδικού η ντίβα της νυχτερινής πίστας φωτογραφίζεται με μισάνοιχτα χείλη, από τα οποία κρέμεται ένα τσιγάρο. 


Η έμμεση αυτή διαφήμιση των προϊόντων καπνού, η «γκρίζα» διαφήμιση του τσιγάρου, βομβαρδίζει το κοινό εκμεταλλευόμενη οποιοδήποτε παρεχόμενο μέσο. Όσο πιστά κι αν εφαρμόζονται οι νόμοι, οι καπνοβιομηχανίες και οι διαφημιστές όλο και κάτι θα σκεφτούν για να περάσουν το δικό τους. 


Ο δειγματισμός, για παράδειγμα, δηλαδή η δωρεάν προσφορά τσιγάρων μέσω promoters σε χώρους όπου συχνάζει νεολαία, κερδίζει ολοένα έδαφος και εξελίσσεται σε νούμερο ένα μορφή άμεσης διαφήμισης. Σήμερα το τσιγάρο, παρότι δεν διαφημίζεται ευθέως, κατέχει κυρίαρχη θέση στην καθημερινότητα του Νεοέλληνα, με τη σημαντική βοήθεια του δημοφιλέστερου μέσου: της τηλεόρασης. 


Αν μη τι άλλο, μας έμειναν λίγα δείγματα ιδιοφυούς μάρκετινγκ και μερικά έργα τέχνης –αν δεχτούμε ότι η διαφήμιση είναι (και) τέχνη– για να θυμόμαστε και να χαμογελάμε ειρωνικά, όπως το πιτσιρίκι που βγάζει αυθάδικα τη γλώσσα στη μαμά του "Αν δεν ήθελες να φάω τα μπισκότα, ας τα έκρυβες". 


Πηγές

Σχόλια

Δημοσίευση σχολίου