Λεπτομέρειες για την τεχνική του Μοντάζ

Κείμενο:
Δημήτριος Μπιτζένης, Εκπαιδευτικός γραφικών τεχνών
www.bizdim.gr

Στην ελληνική γλώσσα montage σημαίνει συναρμολόγηση. Ωστόσο, στην αγορά εργασίας έχει επικρατήσει ο συγκεκριμένος γαλλικός όρος μοντάζ (montage). Έτσι, ακούμε συχνά για το μοντέρ, τον τεχνίτη που συναρμολογεί ή αλλιώς το συναρμοστή, που μοντάρει, συναρμολογεί τα φιλμ με τη βοήθεια της μονταζιέρας, δηλαδή της φωτοτράπεζας.

Το μοντάζ είναι η συναρμολόγηση των λιθογραφικών φιλμ, που αντιστοιχούν στις σελίδες ενός εντύπου, πάνω σε μία αδιάσταλτη διαφανή επιφάνεια (χρωμοφάν), η οποία χρησιμεύει στην κατασκευή της εκτυπωτικής πλάκας. Κατά τη συναρμολόγηση αυτή, γίνεται προσπάθεια για την καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση όλης της επιφάνειας της εκτυπωτικής πλάκας και ακολουθούνται συγκεκριμένοι κανόνες διάταξης των λιθογραφικών φιλμ.

ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΑΖ
Οι κανόνες του μοντάζ αφορούν τη διευθέτηση των σελίδων στην εκτυπωτική πλάκα και την αρίθμησή τους, η οποία εξαρτάται από το δίπλωμά τους και τη στάχωση.
Αναφέρονται οι κανόνες που αφορούν τη βιβλιοδεσία σε σειρά, γιατί μόνο στην περίπτωση αυτή το τυπογραφικό είναι ευδιάκριτο και μετά τη στάχωση.

Η πρώτη και η τελευταία σελίδα κάθε τυπογραφικού έχουν κοινή ράχη. π.χ. 1-16, 17-32, 33-48 κ.λ.π.

Οι σελίδες που έχουν κοινή ράχη, δεν μπορούν συγχρόνως να είναι και οι δύο άρτιες (ζυγές) ή και οι δύο περιττές (μονές).

Αν προστεθούν οι αριθμοί δύο σελίδων με κοινή ράχη, δίνουν ένα σταθερό άθροισμα για κάθε τυπογραφικό. π.χ. 12+5=17, 4+13=17 κ.λ.π.

Το άθροισμα των αριθμών των σελίδων που έχουν κοινή πλευρά ποδιών, είναι αριθμός σταθερός. π.χ (4+13+16+1=34 & 5+12+9+8=34 κ.λ.π.)

Αν οι πρώτες τέσσερις σελίδες, όπως φαίνονται στο σχήμα, είναι διαταγμένες έτσι, ώστε με τη φορά του ρολογιού η διάταξή τους να είναι αύξουσα, τότε οι επόμενες τέσσερις έχουν αύξουσα διάταξη αντίθετα από τη φορά του ρολογιού.

Διάταξη του μοντάζ για έντυπα 16 και 32 σελίδων

ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΑΖ
Τα μοντάζ, ανάλογα με τον τρόπο που περιστρέφεται το χαρτί, ώστε να εκτυπωθεί και από τις δύο όψεις, κατηγοριοποιούνται ως εξής:

Τούμπα γωνία
Στην τούμπα γωνία το χαρτί, μόλις τυπωθεί από τη μία όψη του, περιστρέφεται ως προς τον κατακόρυφο άξονα. Στην περίπτωση αυτή η πλευρά εισαγωγής του χαρτιού παραμένει σταθερή, δηλαδή οι αρπάγες (δόντια) της μηχανής πιάνουν στα ίδια σημεία το χαρτί.

Τούμπα δόντια
Ο τρόπος περιστροφής του χαρτιού διαφέρει σε σχέση με τον προηγούμενο. Όταν ολοκληρωθεί η εκτύπωση της μίας όψης του χαρτιού, το χαρτί περιστρέφεται ως προς τον οριζόντιο άξονα και αλλάζει η πλευρά εισαγωγής του στη μηχανή εκτύπωσης. Με άλλα λόγια οι αρπάγες της μηχανής πιάνουν την απέναντι σε σχέση με αυτή που έπιαναν πλευρά του χαρτιού.

Τόσο στην περίπτωση της τούμπας γωνίας περιστροφής, όσο και σε αυτή της τούμπας δοντιών είναι δυνατόν το χαρτί να τυπωθεί με δύο διαφορετικούς τρόπους. Η μία δυνατότητα είναι το ανάπτυγμα του τυπογραφικού να τυπώνεται σε μία όψη του χαρτιού εκτύπωσης. Μετά το τέλος της εκτύπωσης, το χαρτί κόβεται στη μέση και προκύπτουν δύο ολοκληρωμένα αντίτυπα. Με αυτόν τον τρόπο η επιφάνεια του χαρτιού γίνεται πλήρως εκμεταλλεύσιμη, ενώ για την εκτύπωση κατασκευάζεται μια μόνο εκτυπωτική πλάκα.

Η δεύτερη δυνατότητα είναι η μία όψη του τυπογραφικού να τυπώνεται σε μία όψη του χαρτιού εκτύπωσης. Στην περίπτωση αυτή η κάθε όψη του τυπογραφικού αντιστοιχεί σε μία όψη του χαρτιού εκτύπωσης. Μετά την εκτύπωση, προκύπτει ένα ολοκληρωμένο τυπογραφικό με τη χρήση διπλάσιου αριθμού εκτυπωτικών πλακών σε σχέση με αυτές που θα χρησιμοποιούνταν αν στην όψη του εκτυπωμένου χαρτιού αντιστοιχούσε το ανάπτυγμα του τυπογραφικού.

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΑΖ

Η γραμμογράφηση του μοντάζ
Για τη σωστή διάταξη των λιθογραφικών φιλμ στην αδιάσταλτη διαφάνεια ακολουθείται η διαδικασία της λεγόμενης γραμμογράφησης, η οποία έχει ως εξής: μια μεγάλη επιφάνεια μιλιμετρέ τοποθετείται πάνω σε φωτοτράπεζα και πάνω σε αυτή ένα κομμάτι χαρτί, ανάλογου μεγέθους με αυτό που πρόκειται να τυπωθεί. Με μολύβι και χάρακα σχεδιάζονται με ακρίβεια:

μια ευθεία, παράλληλη προς τη μεγάλη διάσταση, που απέχει 10-15mm περίπου από αυτή. Η επιφάνεια αυτή ορίζει την πλευρά εισαγωγής του χαρτιού στη μηχανή. Επίσης, ορίζει το ατύπωτο τμήμα του χαρτιού, δηλαδή την επιφάνεια από την οποία θα πιάσουν το χαρτί οι αρπάγες της μηχανής. Η ευθεία αυτή καθώς και η περιοχή που ορίζει, ονομάζεται δόντια.

δύο κάθετα μεταξύ τους ευθύγραμμα τμήματα που διέρχονται από το κέντρο του χαρτιού,

οι χώροι-πλαίσια, όπου πρόκειται να τοποθετηθούν οι σελίδες,

οι γραμμές στις θέσεις που θα διπλωθούν οι σελίδες του εντύπου.

Η απόσταση που μεσολαβεί μεταξύ δύο σελίδων που είναι τοποθετημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε τα πόδια της μίας να γειτονεύουν με τα πόδια της άλλης, ονομάζεται ουρά, ενώ ο αντίστοιχος χώρος μεταξύ δύο σελίδων που γειτονεύουν με τις κεφαλές τους ονομάζεται αυλάκι.

Το αποτέλεσμα αυτό το εξασφαλίζει το τρύπημα
τους στο ίδιο σημείο, για να είναι δυνατή
η συγκράτησή τους από μια λάμα.

Η συναρμολόγηση των φιλμ
Στη συνέχεια, πάνω από τη γραμμογράφηση αυτή τοποθετείται το χρωμοφάν, για να κολληθούν με τη βοήθεια ειδικού κολλητικού σπρέι οι διαχωρισμένες από το ατελιέ σε λιθογραφικά φιλμ σελίδες του εντύπου. Όταν η εργασία απαιτεί παραπάνω από ένα χρώματα, χρησιμοποιούνται τόσα χρωμοφάν, όσα είναι τα χρώματα αυτά. Στην περίπτωση αυτή, τα χρωμοφάν πρέπει να μη διαστέλλονται καθόλου (αδιάσταλτα) με την αλλαγή της θερμοκρασίας και της υγρασίας, για να επιτευχθεί η πλήρης σύμπτωση των χρωμάτων κατά την εκτύπωση. Προτού τοποθετηθούν τα φιλμ στο χρωμοφάν, απαιτείται η τοποθέτηση ειδικών σημαδιών. Τα σημάδια αυτά βοηθούν στη σωστή μεταφορά του θέματος στην εκτυπωτική πλάκα, στην εκτύπωση και στα μετεκτυπωτικά στάδια.

Τα σημάδια αυτά τοποθετούνται με βάση τις γραμμές της γραμμογράφησης:

Δόντια· δύο μικρές γραμμές, μήκους περίπου 1–2 cm, σημειώνονται στις άκρες της εκτυπωτική πλάκας, στην αντίστοιχη γραμμή που είχε σχεδιαστεί στη γραμμογράφηση. Οι γραμμές αυτές ορίζουν την πλευρά εισαγωγής του χαρτιού στη μηχανή.

Κέντρο χαρτιού· στο μέσο της μεγάλης διάστασης, από την πλευρά που βρίσκονται τα δόντια του χαρτιού, σχεδιάζεται ευθύγραμμο τμήμα μήκους 1,5–2 cm, κάθετο στη διάσταση αυτή, για να ορίσει το κέντρο του χαρτιού. Η γραμμή αυτή χρησιμεύει στη σωστή τοποθέτηση του χρωμοφάν στην εκτυπωτική πλάκα κατά τη φωτομεταφορά.

Σταυροί σύμπτωσης χρωμάτων ή σταυροί εκτύπωσης· δύο σταυροί τοποθετούνται στο χρωμοφάν, στο μέσο της κάθε μιας από τις μικρές πλευρές της εργασίας, αντικριστά, 2-5 χιλιοστά συνήθως, έξω από το τελείωμά της. Οι σταυροί αυτοί χρησιμεύουν για τον έλεγχο της σύμπτωσης των χρωμάτων κατά την εκτύπωση. Διευκολύνουν επίσης και το συναρμοστή (monteur) να φέρει σε σύμπτωση τις διαφάνειες για τυχόν διορθώσεις ή συμπληρώματα στην εργασία. Οι σταυροί σύμπτωσης έχουν νόημα ύπαρξης, όταν η εκτύπωση περιλαμβάνει παραπάνω από ένα χρώματα.

Σημάδια διπλώματος· έχουν τη μορφή διακεκομμένων γραμμών και τοποθετούνται σε μία νοητή ευθεία έξω από το θέμα, για να ορίσουν την ακριβή θέση του διπλώματος. Τα σημάδια αυτά τοποθετούνται στο χρωμοφάν μόνο στην περίπτωση που οι εργασίες, μετά το πέρας της εκτύπωσης, πρέπει να διπλωθούν.

Σημάδια ξακρίσματος· έχουν τη μορφή γωνίας, αποτελούνται δηλ. από δύο κάθετες μεταξύ τους γραμμές, οι οποίες τοποθετούνται 2-3 mm έξω από το τέλος της κάθε σελίδας γιατί όλα τα είδη των εντύπων, μετά την εκτύπωση, χρειάζονται κάποια στιγμή να ξακριστούν (κοπούν). Το ξάκρισμα είναι ο καθαρισμός του εντύπου απ΄ όλα τα βοηθητικά σημάδια, η χρησιμότητα των οποίων έχει λάβει τέλος στα προηγούμενα στάδια της εκτυπωτικής διαδικασίας. Τα ξακρίσματα από τη μεριά των κεφαλών της σελίδας υπολογίζονται περίπου 3 mm, ενώ από τη μεριά των ποδιών γύρω στα 6 mm.

Παράλληλα, μπορούν να αναφερθούν και κάποια άλλα σύμβολα, τα οποία σημειώνονται στη συνέχεια πάνω στο χρωμοφάν, ως εξής:

Χρώμα που τυπώνει και στοιχεία που ορίζουν το τυπογραφικό φύλλο και την όψη στα οποία ανήκει η εκτυπωτική πλάκα. Σημειώνονται, συνήθως, στο χώρο των δοντιών.

Λωρίδα ελέγχου εκτύπωσης ή οδηγός εκτύπωσης. Πρόκειται για μία λωρίδα φιλμ που περιλαμβάνει ένα συνδυασμό φόντων και διαφόρων κουκίδων, για τον έλεγχο του χρωματικού αποτελέσματος. Μπορεί να περιλαμβάνει, επίσης, γραμμές, για καλύτερο έλεγχο των χρωματικών συμπτώσεων. Η λωρίδα αυτή είναι χωρισμένη σε πεδία ελέγχου για την οπτική παρακολούθηση τόσο της αντιγραφής των εκτυπωτικών πλακών κατά τη φωτομεταφορά όσο και της ομοιομορφίας του μελανώματος σε όλο το πλάτος τους. Ανάλογα με τον αριθμό των χρωμάτων της εκτύπωσης (τρίχρωμη, τετράχρωμη, εξάχρωμη κ.λ.π.) επιλέγεται και η κατάλληλη λωρίδα ελέγχου. Ο οδηγός εκτύπωσης είναι απαραίτητος σε κάθε εργασία με ποιοτικές απαιτήσεις και τοποθετείται κατά μήκος της μεγάλης διάστασης του χαρτιού, απέναντι από τα δόντια.

Σημεία-δείκτες· προσδιορίζουν τη φορά με την οποία θα περιστραφεί το χαρτί για να τυπωθεί και η άλλη όψη του. Σημειώνονται στην άκρη της επιφάνειας εκτύπωσης.

Για να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή σύμπτωση χρωμάτων, που προέρχονται από τα χρωματικά διαχωρισμένα στα ατελιέ φιλμ, όλα τα χρωμοφάν –το καθένα από τα οποία, όπως είδαμε, είναι υπεύθυνο για την τύπωση ενός και μόνου χρώματος- πρέπει να τοποθετηθούν το ένα ακριβώς πάνω στο άλλο. Το αποτέλεσμα αυτό το εξασφαλίζει το τρύπημά τους στο ίδιο σημείο, για να είναι δυνατή η συγκράτησή τους από μια λάμα.

Δείτε τη συνέχεια του άρθρου