Τυπογραφία

Αγγελική Μιχαλοπούλου Καρρά

Graphic Designer

// Δεν είναι λίγες οι φορές που σε κάποια συζήτηση με φίλους έχει λεχθεί η γνωστή φράση “Ένα βιβλίο δε θα σώσει ποτέ τον κόσμο αυτό”. Ένα μόνο βιβλίο ίσως όχι, όλα όμως τα βιβλία του κόσμου που ζούμε σίγουρα μπορούν κι έχουν κάνει τη διαφορά. Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι όλη η γνώση, ως κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού, έχει περάσει μέσα από τις σελίδες κάποιου βιβλίου, έχει τυπωθεί ή για να εναρμονιστούμε με τη σύγχρονη πραγματικότητα, έχει αποτυπωθεί ψηφιακά μέσα από τις σελίδες ενός ιστότοπου. Ο γραπτός λόγος είναι αυτός που συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη του πολιτισμού και στη δυνατότητα κατάκτησης της γνώσης από ένα μεγάλο σύνολο ανθρώπων.
Όλα αυτά μπόρεσαν να γίνουν πραγματικότητα χάρη σε μια από τις σπουδαιότερες επινοήσεις του τεχνικού μας πολιτισμού, της Τυπογραφίας. Από τις ελληνικές λέξεις “ΤΥΠΟΣ” και “ΓΡΑΦΕΙΝ” η τυπογραφία είναι παράλληλα η τεχνική και η τέχνη της διάταξης των τυπογραφικών στοιχείων με σκοπό να καταστούν τα κείμενα που δημιουργούνται πιο προσιτά, ευανάγνωστα και τα τυπογραφικά στοιχεία πιο αναγνωρίσιμα.

Η τυπογραφία έλκει την καταγωγή της από την εποχή που κατασκευάστηκαν οι πρώτες μήτρες και τα χρώματα, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή νομισμάτων και σφραγίδων, δηλαδή από την αρχαιότητα. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τυπογραφίας μπορούν ακόμη να αναγνωριστούν και στον περίφημο δίσκο της Φαιστού που χρονολογείται μεταξύ του 1850 και 1600 π.Χ. Τα πρώτα δείγματα τυπογραφίας με τη χρήση κινητών στοιχείων - γραμμάτων εμφανίστηκαν στην Κίνα του 11ου αιώνα μ.Χ. και ήταν εφεύρεση του Bi Sheng ο οποίος χρησιμοποίησε κεραμικά υλικά για να αποτυπώσει πάνω σε πηλό. Η σύγχρονη τυπογραφία όμως μαζί με την αυτοματοποιημένη διαδικασία εκτύπωσης ήταν εφεύρεση του Johannes Gutenberg και αποτέλεσε το εφαλτήριο για την ανάπτυξη και την εξάπλωση της τυπογραφίας και κατ'επέκταση των γραφικών τεχνών. Στη σύγχρονη εποχή η τεχνολογία των ηλεκτρονικών υπολογιστών έχει δώσει στην τυπογραφία μια νέα ώθηση επιτρέποντας την ψηφιακή δημιουργία στοιχείων δίνοντας παράλληλα την ευκαιρία στους σχεδιαστές να πειραματιστούν περισσότερο με νέες μορφές και τύπους γραμμάτων σε πολύ χαμηλότερο κόστος.

Η τυπογραφία ως έννοια αλλά και ως εφαρμοσμένη τέχνη, αντικείμενο της δουλειάς ενός γραφίστα (graphic designer) διέπεται από ένα σύνολο αρχών και κανόνων. Οι δύο βασικότερες αρχές της τυπογραφίας έχουν να κάνουν με την διακριτότητα των τυπογραφικών στοιχείων και την ευκολία ανάγνωσης ενός κειμένου. Στην πρώτη περίπτωση ο σχεδιαστής πρέπει να εξασφαλίσει ότι κάθε ανεξάρτητος χαρακτήρας ή στοιχείο της γραμματοσειράς που δημιουργεί, ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα. Mε τον τρόπο αυτό δεν υπάρχει η περίπτωση ο αναγνώστης να μπερδέψει δύο ή περισσότερα γράμματα, όπως πολύ συχνά συμβαίνει σε ένα χειρόγραφο κείμενο. Επίσης ο γραφίστας θα πρέπει να επιλέγει την κατάλληλη γραμματοσειρά για το σκοπό που αυτή ανταποκρίνεται και στο μέγεθος που επιθυμεί ώστε να διατηρείται αυτή η διακριτότητα. Στη δεύτερη περίπτωση, η ευκολία ανάγνωσης έχει να κάνει με την απρόσκοπτη μετάβαση κατά το διάβασμα από λέξη σε λέξη και από γραμμή σε γραμμή. Θα πρέπει ο αναγνώστης με ευκολία να βρίσκει τις πληροφορίες που αναζητά στο κείμενο και η ανάγνωση να είναι εύκολη διατηρώντας μια συνεχή ροή. Όπως ένας σκηνοθέτης καλείται να διατηρήσει ζωηρό το ενδιαφέρον των θεατών του από την αρχή μέχρι και το τέλος μιας ταινίας, έτσι κατ’ αντιστοιχία ένας γραφίστας χρησιμοποιώντας τα εργαλεία και τα μέσα που του παρέχει η τυπογραφία έχει ως στόχο να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε ο αναγνώστης να συνεχίσει την ανάγνωση.

// Η τυπογραφία είναι από τα πιο σημαντικά κομμάτια της δουλειάς ενός γραφίστα (graphic designer). Η ποιότητά της δεν μπορεί να μετρηθεί αποκλειστικά και μόνο με αισθητικά κριτήρια διότι ως εφαρμοσμένη τέχνη σε αντίθεση με τις καλές τέχνες, εξυπηρετεί έναν συγκεκριμένο σκοπό. Η σωστή τυπογραφία ενισχύει το μήνυμα και το περιεχόμενο ενός κειμένου κάνοντας αυτό πιο αποτελεσματικό για το σκοπό και το κοινό για το οποίο έχει γραφτεί. Φανταστείτε η εφημερίδα που κρατάτε στα χέρια σας να μην είχε στήλες, αλλά οι γραμμές του κειμένου να είχαν μήκος από τη μία άκρη της σελίδας στην άλλη. Η εμφάνιση δεν θα ήταν απλά θέμα κακού γούστου, θα ήταν πλέον πολύ δύσκολο, έως αδύνατο, να διαβαστεί.

'Όταν η τυπογραφία δεν ενισχύει το περιεχόμενο αλλά είναι αισθητικά ευχάριστη, τότε δεν μπορεί να θεωρηθεί πετυχημένη. Σε αντίθεση, ακόμη και όταν το αισθητικό αποτέλεσμα δεν είναι ευχάριστο αλλά ενισχύεται το περιεχόμενο του μηνύματος η τυπογραφία θεωρείται πετυχημένη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τυπογραφία που χρησιμοποιείται στα προσκλητήρια των γάμων. Σίγουρα είναι οπτικά ευχάριστη, δίνοντας την αίσθηση του χειρόγραφου και της καλλιγραφίας, αλλά αν φανταζόμασταν τις σημάνσεις στις πινακίδες της τροχαίας να χρησιμοποιούν τα ίδια τυπογραφικά στοιχεία, τότε θα ήταν πολύ δύσκολο να τις διαβάσουμε εύκολα από μεγάλη απόσταση και με την ταχύτητα με την οποία συνήθως κινούμαστε με το αυτοκίνητό μας.

Η τυπογραφία ασφαλώς δεν περιορίζεται στην επιλογή μιας γραμματοσειράς (font). Για κάθε εφαρμογή μπορούν να υπάρχουν αρκετές διαφορετικές λύσεις. Ένας designer για να παράγει ορθή τυπογραφία θα πρέπει να έχει κατανοήσει το περιεχόμενο και τους στόχους του κειμένου που δουλεύει. Δεν είναι θέμα αισθητικής, είναι θέμα επιδεξιότητας και γνώσης. Και σε αυτή την περίπτωση η τυπογραφία μιας εφημερίδας αποτελεί από μόνη της ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η επιλογή των τίτλων και των υποτίτλων, βοηθά το αναγνωστικό κοινό να αντιληφθεί ευκολότερα τα μηνύματα και τις ειδήσεις, αλλά επίσης διευκολύνει και το έργο των δημοσιογράφων στο να κατευθύνουν την προσοχή των αναγνωστών στην ουσία των θεμάτων που αναλύουν αλλά ταυτόχρονα να διεγείρουν και τον συναίσθημά τους.

Στη σύγχρονη εποχή η ταχύτητα των ειδήσεων και των γεγονότων και ο φρενήρης ρυθμός της ζωής, έχουν περιορίσει στο ελάχιστο το χρόνο που κάποιος αφιερώνει για να διαβάσει ένα γραπτό κείμενο, είτε τυπωμένο στο χαρτί, είτε σε ηλεκτρονική μορφή στο διαδίκτυο. Το μεγάλο στοίχημα για έναν graphic designer είναι να καταφέρει να κλέψει μερικές στιγμές παραπάνω προσοχής.

Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Καναδού συγγραφέα, ποιητή και τυπογράφου Robert Bringhurst ''Η τυπογραφία είναι μια αρχαία τέχνη και ένα παλιό επάγγελμα ... είναι, επίσης, κατά κάποιο τρόπο ένας θεματοφύλακας. Το λεξικό της φυλής και τα γράμματα της αλφαβήτου, τα οποία είναι τα χρωμοσώματα και τα γονίδια του εγγράμματου πολιτισμού, είναι στη φροντίδα του τυπογράφου''.