Το αποτέλεσμα της διαδικασίας μπορεί να είναι ένα βιβλίο, περιοδικό, κατάλογος, κλπ. ανάλογα με τη χρήση και τον τρόπο διάθεσής του στην αγορά. Αρχικά, στην Ελλάδα, λεγόταν στάχωσις, ένας όρος που σε πολλά μέρη χρησιμοποιείται μέχρι και στις μέρες μας.
Ειδικότερα, ο όρος καλλιτεχνική βιβλιοδεσία αναφέρεται στη βιβλιοδεσία μεμονωμένων βιβλίων ή μικρών ποσοτήτων, με χοντρό εξώφυλλο, που έχει τη μορφή χειροτεχνήματος. Με τον ίδιο όρο αναφέρεται και η βιβλιοδεσία φθαρμένων βιβλίων ή η μεμονωμένη μετατροπή βιβλίων (άλλης μορφής) σε κάλυμμα.
Γενικά τα στάδια που ακολουθούνται κατά την βιβλιοδεσία είναι τα εξής:
- Δίπλωμα τυπογραφικών φύλλων: Το τυπογραφικό φύλλο διπλώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε η σελίδα να πάρει την τελική της διάσταση και τη σωστή της θέση μέσα στο βιβλίο.
- Σύνθεση: Μάζεμα των διπλωμένων τυπογραφικών φύλλων και τοποθέτηση στη σωστή σειρά, ώστε να δημιουργηθεί το σώμα του βιβλίου.
- Δημιουργία εγκοπών: Το σώμα του βιβλίου τοποθετείται σε μια πρέσα και με ένα πριόνι δημιουργούνται οι εγκοπές που θα χρησιμοποιηθούν στην συραφή. Οι εγκοπές αυτές είναι αρκετά βαθιές και έχουν τριγωνικό σχήμα.
- Ράψιμο (κλωστορραφή): Στη συνέχεια, τα τυπογραφικά του βιβλίου τοποθετούνται στο εργαλείο ραψίματος, το τεζάκι για να γίνει η συρραφή. Η εργασία του ραψίματος ξεκινά από το τελευταίο τυπογραφικό. Η ράχη του τυπογραφικού ακουμπά στους σπάγκους. Οι σπάγκοι είναι τοποθετημένοι έτσι, ώστε να εισχωρούν στις εγκοπές της ράχης. Το ράψιμο γίνεται με βελόνα και ειδική κλωστή βιβλιοδεσίας, η οποία επαλείφεται με κερί και με σαπούνι για να γλιστρά. Ο βιβλιοδέτης ανοίγει το τυπογραφικό στις μεσαίες σελίδες του, δηλαδή στο σαλόνι, και ξεκινά το ράψιμο. Στο ράψιμο η κλωστή τυλίγεται γύρω από τον κάθε σπάγκο. Μετά το ράψιμο του πρώτου τυπογραφικού, τοποθετείται στο τεζάκι το επόμενο. Το κάθε τυπογραφικό ράβεται μόνο του και συγχρόνως με το διπλανό του στα σημεία των σπάγκων.
- Πιεστήριο: Συμπίεση του βιβλίου ώστε να μειωθεί ο όγκος της ράχης ο οποίος αυξάνεται σημαντικά με το δίπλωμα και το ράψιμο. (Αν το βιβλίο πρόκειται να γίνει στρογγυλό παρακάμπτεται αυτό το στάδιο)
- Ψαροκόλλημα: Άλειμμα με κόλλα βιβλιοδεσίας. Ο όρος ψαροκόλλημα καθιερώθηκε επειδή παλαιότερα οι βιβλιοδέτες χρησιμοποιούσαν ψαρόκολλα για την εργασία αυτή. Σήμερα, η κόλληση της ράχης γίνεται με λευκή χημική κόλλα. Το κόλλημα της ράχης γίνεται με πινέλο και με τη βοήθεια σφυριού. Η κόλλα σταθεροποιεί το ράψιμο, ευθυγραμμίζει τις πλευρές του βιβλίου και προετοιμάζει τη ράχη για το επόμενο στάδιο. Με το σφυρί ο βιβλιοδέτης τρίβει τη ράχη για την ευθυγράμμιση των τυπογραφικών και την εξομάλυνση των εξογκωμάτων που δημιουργήθηκαν από τις κλωστές και τους σπάγκους. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με μία λεπτή επίστρωση κόλλας και το στέγνωμα της με φυσικό τρόπο.
 |
| Το σώμα του βιβλίου ραμμένο έτοιμο για ψαροκόλλημα |
- Κόλλημα εσωφύλλων (ταπετσαρία): Κόλλημα ειδικών τετρασέλιδων μπροστά και πίσω από το σώμα του βιβλίου τα οποία θα κολλήσουν κατόπιν στο κάλυμμα.
- Κόψιμο-ξάκρισμα: Σε ειδική κοπτική μηχανή γίνεται το κόψιμο των 3 πλευρών του βιβλίου. Το κόψιμο γίνεται για δύο λόγους. Πρώτον ευθυγραμμίζονται οι 3 πλευρές του βιβλίου και δεύτερον αποδεσμεύονται οι σελίδες του βιβλίου από τα διπλωμένα τυπογραφικά.
- Σφύρισμα: Χτύπημα με ματσόλα, βαριοπούλα ή ειδικό μηχάνημα (σφυριστική μηχανή) της ράχης του βιβλίου ώστε να πάρει στρογγυλό σχήμα. Το σώμα του βιβλίου τοποθετείται σε ειδική για τον σκοπό αυτό πρέσα. Οι δύο επιφάνειες της πρέσας είναι λοξές έτσι, ώστε να σφίγγουν το βιβλίο περισσότερο από την πλευρά της ράχης. Η πρέσα τοποθετείται έτσι, ώστε ο βιβλιοδέτης να δουλεύει το σφυρί με κάθετες κινήσεις.
- Κόλλημα κορδέλας: Αν χρειάζεται στο βιβλίο προστίθεται μια κορδέλα – σελιδοδείκτης που η μια άκρη της κολλιέται στην ράχη.
- Κεφαλάρια: Τα κεφαλάρια του βιβλίου είναι δύο μικρά κομμάτια υφασμάτινης ταινίας και τοποθετούνται στις δύο ακριανές πλευρές της ράχης (προς την κεφαλή και προς τα πόδια). Χρησιμεύει για να δένει ακόμα πιο πολύ τα δύο άκρα της ράχης του βιβλίου. Παλαιότερα το κεφαλάρι ράβονταν στην ράχη του βιβλίου. Παλαιότερα που τα βιβλία ήταν βαρύτερα, τα κεφαλάρια χρησιμοποιούνταν για να μην καταστρέφεται η ράχη όταν τραβούσαν το βιβλίο από το ράφι. Στις μέρες μας η χρήση τους είναι καθαρά διακοσμητική.
- Κόλλημα της τέλας: Η τέλα είναι ένα είδος γάζας κολλαρισμένης, με αραιή ύφανση. Κόβεται σε μήκος μεγαλύτερο από της ράχης και φάρδος αρκετό για να τη σκεπάσει και να καλύψει και τους σπάγκους που προεξέχουν. καθώς και μέρος του μπροστινού και πίσω τμήματος του σώματος του βιβλίου. Με την τέλα ο βιβλιοδέτης σταθεροποιεί το σχήμα της ράχης έτσι ώστε να αυξήσει την αντοχή της στο χρόνο.
- Σκελετός του εξώφυλλου: Ο σκελετός του εξώφυλλου αποτελείται από ένα κομμάτι ειδικού χαρτιού (κραφτ) και ένα δεύτερο κομμάτι ειδικού χαρτιού, το οποίο συνδέει τα χαρτόνια του εξωφύλλου. Αυτό το χαρτί (συρταρόχαρτο) είναι ένα ευλύγιστο χαρτί που αποτελείται από πολλά χαρτιά κολλημένα και πιεσμένα μεταξύ τους.
- Ντύσιμο του εξωφύλλου: Για το ντύσιμο του εξωφύλλου, χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές ανάλογα με τα υλικά που επιλεγούν. Για το κάλυμμα χρησιμοποιείται επένδυση από ύφασμα (Πανόδετο), χαρτί, δέρμα (Δερματόδετο) ή το συνδυασμό τους. Επιπλέον, μπορεί να χρησιμοποιηθούν χαρτιά διακοσμημένα με την τεχνική της μαρμαρόκολλας.
- Χρύσωμα του καλύμματος: Με τον όρο χρύσωμα εννοούμε την αποτύπωση γραμμάτων (τίτλου, υπότιτλου, συγγραφέα κλπ) και διακοσμητικών στοιχείων στο εξώφυλλο του βιβλίου. Ο όρος παρέμεινε από παλιά όταν στα βιβλία η αποτύπωση με πραγματικό χρυσό. Στις μέρες μας ο χρυσός αντικαταστάθηκε από ένα ειδικό υλικό (foil) που υπάρχει σε διάφορα μεταλλικά χρώματα. Η αποτύπωση γίνεται με την μέθοδο της βαθυτυπίας. Στην διαδικασία βοηθούν ειδικά διαμορφωμένα εργαλεία ή ειδικές πρέσες με τη χρήση κλισέ.
- Πέρασμα στο κάλυμμα: Μετά το ντύσιμο του εξωφύλλου με το επιθυμητό υλικό, και το χρύσωμα γίνεται η ένωσή του με το σώμα του βιβλίου. Η ένωση πραγματοποιείται με το κόλλημα της ελεύθερης εξωτερικής επιφάνειας με τις εσωτερικές επιφάνειες των ντυμένων χαρτονιών του εξωφύλλου.
- Λουκάρισμα: με το κόκαλο ή ειδική λουκαριστική μηχανή δίνεται έμφαση στο σημείο που ενώνεται το μπροστινό χαρτόνι (του καλύμματος) με το χαρτόνι της ράχης (του καλύμματος). Αντίστοιχα για το πίσω χαρτόνι.
- Πρεσάρισμα: Στο τέλος το βιβλίο τοποθετείται σε πρέσες ώστε να επιτευχθεί το κόλλημα του καλύμματος χωρίς ζάρες.
- Κουβερτούρισμα: Ο όρος κουβερτούρα χρησιμοποιείται από τους βιβλιοδέτες για πέρασμα ενός ειδικού, μαλακού εξωφύλλου πάνω από το υπάρχον σκληρό κάλυμμα. Η κουβερτούρα είτε αποτελεί το μοναδικό εξώφυλλο του βιβλίου είτε είναι το επικάλυμμα του χοντρού, κανονικού καλύμματος με σκοπό την προστασία του.
Σχετικά άρθρα