Οι διαφημίσεις τσιγάρων στην Ελλάδα

την


Το τσιγάρο από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του στην Ελλάδα, έπαιξε, πολύ σημαντικό ρόλο τόσο στη βιομηχανία όσο και στη διαμόρφωση ενός ευρύτερου κοινωνικού πλαισίου, αφού χιλιάδες άνθρωποι επιβίωναν με αυτό είτε ως καπνεργάτες είτε ως απλοί καπνιστές. 



Ο καπνός και η Ελλάδα
Ως εισαγωγείς του καπνού στην Ελλάδα φέρονται δύο Γάλλοι που μεταξύ του 1573 και του 1589 καλλιεργούσαν καπνό στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης. Οι πληροφορίες αυτές προέρχονται από ένα ταξιδιωτικό σύγγραμμα του Pouqueville: «Περιηγήσεις στην Ελλάδα» που εκδόθηκε το 1820.
Στην Ελληνική Εμπορική Εγκυκλοπαίδεια που εκδόθηκε το 1815 στην Βενετία αναφέρεται ότι τον 17ο αιώνα οι καπνοκαλλιέργειες στην Μακεδονία, επαρχία τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καταλάμβαναν μεγάλες εκτάσεις.
Με την σύσταση του Ελληνικού Βασιλείου οι καπνοκαλλιέργειες της «παλιάς Ελλάδας» περιορίζονται στις περιοχές της Λειβαδιάς, Άργους και των Καλαμών και σύμφωνα με το σύγγραμμα του Βαυαρού προξένου Strong που εκδόθηκε το 1842, η παραγωγή έφτανε τις 450.000 οκάδες. 

 


Με τις διαδοχικές προσαρτήσεις νέων ελληνικών εδαφών μετά τους Βαλκανικούς πολέμους προσαρτώνται και οι εκτεταμένες καπνοκαλλιέργειες της Μακεδονίας και τελικά το εμπόριο του καπνού γίνεται ο ρυθμιστικός παράγοντας της οικονομίας της χώρας.
Για την μεταποίηση των φύλλων του καπνού δημιουργείται μια εύρωστη μεταποιητική βιομηχανία και από την στιγμή που φορολογήθηκε ο καπνός ,το 1883 επί κυβερνήσεως Τρικούπη, απετέλεσε μια σπουδαία πηγή εσόδων για το Ελληνικό Κράτος. Οι καπνεργάτες αποτελούσαν τον κορμό του εργατικού κινήματος στον Μεσοπόλεμο και το «καπνικό ζήτημα» υπήρξε για χρόνια από τα πιο φλέγοντα της Ελληνικής κοινωνίας.
Ο καπνός ήταν σημαντικός και για άλλους λόγους. Το καπνεμπορικό κεφάλαιο όπως και το εφοπλιστικό ήταν διεθνοποιημένα ήδη από τον19ο αιώνα. Έτσι δημιουργήθηκαν γύρω από τον καπνό, αυτόματα, βιομηχανικές συγκεντρώσεις και δίκτυα στις λεγόμενες καπνουπόλεις και καπνοχώρια, που πρόσφεραν πολλά στην ανάπτυξη. Μερικές από τις πιο γνωστές καπνουπόλεις ήταν η Καβάλα, η Θεσσαλονίκη, η Δράμα, η Ξάνθη, οι Σέρρες και η Κατερίνη όπου υπήρχαν τα γνωστά «καπνομάγαζα»
Ως το 1913 τα καπνομάγαζα ήταν συγκεντρωμένα στις απελευθερωμένες περιοχές της Ελλάδος δηλαδή στον Βόλο, Πειραιά ,Ναύπλιο, Μεσολόγγι κ.λ.π. Από το 1913 και μετά το κέντρο μετατοπίστηκε προς την Μακεδονία και την Θράκη. Το κύριο εξαγωγικό λιμάνι καπνού προς την Ευρώπη τον 20ο αιώνα ήταν η Καβάλα. 

 


Ένα σύντομο Χρονολόγιο
Το ταξίδι στην ιστορία του Ελληνικού καπνού περιλαμβάνει ένα μεγάλο μέρος της οικονομικής ιστορίας της Ελλάδος στον 20ο αιώνα και ίσως αυτό να είναι και ένα από σπουδαιότερα οικονομικά και κοινωνικοπολιτικά γεγονότα. Ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα τα ελληνικά καπνά εξάγονταν στην Γερμανία, Ολλανδία και Αίγυπτο.

  • Το 1888, οι αδελφοί Γιώργος και Ευστάθιος Καρέλιας ιδρύουν μια μικρή καπνεμπορική επιχείρηση που προμήθευε τις γύρω πόλεις και χωριά με καπνό. Όλα ξεκίνησαν από μία μικρή βιοτεχνία καπνού με ένα κοφτήριο, που πουλούσε κομμένο καπνό σε σακούλες στην ντόπια αγορά, όταν το βιομηχανοποιημένο τσιγάρο ήταν είδος άγνωστο στην Ελλάδα. Η μικρή οικογενειακή βιοτεχνία επεκτάθηκε σταδιακά και στο παραγωγικό της δυναμικό προστέθηκαν και κάποιες εργάτριες που έκαναν χειροποίητα τσιγάρα.
  • Το 1909 εισάγονται οι πρώτες σιγαροποιητικές μηχανές στην Ελλάδα από τους βιομηχάνους Βάρκα και Καραβασίλη. Κάθε τέτοια μηχανή παρήγαγε μέσα σε επτά ώρες περίπου 200 -250.000 τσιγάρα ενώ στο χειροποίητο κάθε τεχνίτης με τον βοηθό του έβγαζε 2-3000 τσιγάρα. Έτσι η μηχανή αντικαθιστούσε περί τους 100 εργάτες. Λίγα χρόνια μετά υπήρχαν στην Ελλάδα 167 σιγαροποιητικές μηχανές και 13 ανώνυμες εταιρίες.( «Η Ελλάς εις το στάδιον της εκβιομηχανίσεως» , Αθήναι 1926 και «Αι ανώνυμαι εταιρίαι εν Ελλάδι», Αγγελόπουλος 1928, Αθήναι)




  • Το 1911 ιδρύεται το σωματείο καπνεργατών του Αγρινίου
  • Το 1913 ιδρύεται στο Αγρίνιο η πρώτη Ομόρρυθμος Καπνεμπορική Εταιρία «Αφοί Παπαστράτου»
  • Το 1931 κυκλοφορεί η πρώτη διαφήμιση εταιρίας τσιγάρων στην Ελλάδα
  • Το 1939 Αρχίζει η μείωση της κατανάλωσης του αρωματικού καπνού και τα λεγόμενα «λαϊκά» τσιγάρα παρά την οικονομική κρίση και την υψηλή φορολογία αποκτούν μεγαλύτερο καταναλωτικό κοινό.
  • Το 1940 κυκλοφορούν τα τσιγάρα με το όνομα «AERA» για την ενίσχυση του φρονήματος των Ελλήνων στρατιωτών στον πόλεμο
  • Το 1950 κυκλοφορεί το πρώτο τσιγάρο με φίλτρο
  • Το 1971 κυκλοφορεί το πρώτο Light τσιγάρο ( Marlboro Lights ) 


  • Το 1975 ιδρύεται η ΣΕΚΑΠ στην Ξάνθη που μαζί με την Καρέλια αποτελούν τις αμιγώς Ελληνικές Βιομηχανίες καπνού.
  • Το 1978 ο υπουργός υγείας Κος Δοξιάδης ξεκινάει την πρώτη οργανωμένη. αντικαπνιστική εκστρατεία στην Ελλάδα που έφερε αποτελέσματα. Ήταν ο πρώτος πολιτικός άνδρας που διείδε τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος στην Δημόσια Υγεία. Η δράση αυτή σταμάτησε επειδή άλλαξε ο υπουργός!!!!
  • Το 1980 παρασκευάζονται στην Ελλάδα όλες σχεδόν οι ξένες μάρκες τσιγάρων και σταματούν σταδιακά να εισάγονται.
  • Το 1996 υπερψηφίζεται ο Ευρωπαϊκός νόμος για την απαγόρευση της διαφήμισης του καπνίσματος με την ψήφο του τότε υπουργού υγείας κου Γείτονα.
  • Το 2003 η Παπαστράτος ΑΕ γίνεται Philipp Morris International 

Το τσιγάρο ως κοινωνικός και πολιτιστικός παράγοντας
Τα πρώτα καπνοπωλεία έκαναν την εμφάνιση τους στο Ναύπλιο το1821 μετά την απελευθέρωση και αργότερα στην Αθήνα.
Το τσιγάρο από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης στην Ελλάδα, έπαιξε, πολύ σημαντικό ρόλο στην βιομηχανία και στην διαμόρφωση του κοινωνικού ιστού στις καπνουπόλεις και στα χωριά όπου χιλιάδες οικογένειες επιβίωναν χάρη στην καλλιέργεια του καπνού. Οι δε καπνεργάτες αποτελούσαν τον κορμό του εργατικού κινήματος στον Μεσοπόλεμο. Η χώρα είχε γεμίσει καπναποθήκες και καπνομάγαζα.
Οι καπνιστές στα πρώτα χρόνια ήταν λίγοι και δεν ήταν συνηθισμένο φαινόμενο να καπνίζουν οι γυναίκες.
Η σύγχρονη ιστορία του τσιγάρου στην Ελλάδα είναι συνυφασμένη με τον στρατό. Ειδικότερα κατά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, το κάπνισμα γνώρισε τεράστια διάδοση ανάμεσα στους στρατιώτες που ένιωθαν ότι, το τσιγάρο τους δίνει ενέργεια και αυτοπεποίθηση, ενώ είναι πολλοί και αυτοί που ξεκινούν το κάπνισμα κατά την διάρκεια της θητείας τους. Από την εταιρία Παπαστράτος είχαν κυκλοφορήσει τα τσιγάρα «AERA» για την ενίσχυση του φρονήματος των στρατιωτών. 

Εκτός από τον στρατό, η εικόνα του «μάγκα» του «ζεϊμπέκη» κατά τον Μποστ (1918-1996) στο έργο του «Μία νύχτα στον Αιγάλεω», αποτυπώνεται με το τσιγάρο στο στόμα, με μία πικρή έκφραση στα μάτια και με τα χέρια ανοιχτά σαν φτερούγες πουλιού, να χορεύει αγνοώντας τους γύρω του. Υπήρχε, γενικά, η ιδέα ότι φίλοι του τσιγάρου ήταν οι άντρες οι σκληροί και αγωνιστές της ζωής. Όσον αφορά τις γυναίκες ,πριν το 1952 κάπνιζαν οι γυναίκες ελευθέρων ηθών και οι «τροτέζες».
Ως σύμβολο της γυναικείας χειραφέτησης ενσαρκώθηκε από την εκπληκτική Μελίνα Μερκούρη στην ταινία «Στέλλα»το1955. Η Μερκούρη έδωσε το στυλ της ελεύθερης, χειραφετημένης και μοιραίας γυναίκας καπνίζοντας σε κοινή θέα και το κάπνισμα γίνεται κομμάτι της γυναικείας επανάστασης.
Λίγο πριν το 1960 άρχισαν οι κυρίες του «καλού κόσμου» να καπνίζουν πίπα στα σαλόνια συναναστροφών. Αυτό φαίνεται και από το αρχείο του Ελληνικού κινηματογράφου όπου η «κυρία» του σπιτιού καπνίζει πίπα κρατώντας την επιδεικτικά με σνομπ ύφος. Επί πλέον στη δεκαετία του 60 το τσιγάρο υπήρξε σύμβολο της νεανικής επανάστασης. 


Το τσιγάρο στην Ελλάδα επειδή μπήκε για τα καλά μέσα στον κοινωνικό ιστό τραγουδήθηκε επίσης όσο τίποτε άλλο. «Στο ένα χέρι το τσιγάρο στο άλλο χέρι το μπεγλέρι» με την Μαίρη Χρονοπούλου, «η ζωή μου όλη είναι ένα τσιγάρο» με το Καζαντζίδη, «άναψε το τσιγάρο» με την Καίτη Γκρέυ, «ή το τσιγάρο ή εγώ» με τον Ν. Καρβέλα είναι μερικοί τίτλοι τραγουδιών που τραγουδιούνται σχεδόν από όλους τους Έλληνες. Η ενσωμάτωση του τσιγάρου στην κοινωνικοπολιτιστική δραστηριότητα, έχει ως αποτέλεσμα την απειθαρχία του Έλληνα στην νομοθεσία που απαγορεύει το κάπνισμα.
Η Ελλάδα θεωρείται η πρώτη χώρα στον κόσμο σε αναλογία καπνιστριών στον γυναικείο πληθυσμό, ενώ πολύ ψηλά βρίσκεται και το ποσοστό των νέων που ξεκινούν το κάπνισμα πριν ενηλικιωθούν. 


Η διαφήμιση
Γενικά στη διαφήμιση χρησιμοποιείται πάρα πολύ η εικόνα. Επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι αν ο άνθρωπος δεν έβλεπε τις εικόνες θα κάπνιζε λιγότερο.
Η διαφήμιση έπαιξε ρόλο από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισης του τσιγάρου, οι δε διαφημιστικές αφίσες ήταν πραγματικά πολύ όμορφες εικαστικά.
Χαρακτηριστική είναι η αφίσα φιλοτεχνημένη από τον Ν. Γκύζη φανατικό καπνιστή των τσιγάρων της εταιρίας Παπαστάθη με έδρα το Μόναχο! Απεικονίζει μια όμορφη γυναίκα που κρατά στο ένα χέρι το τσιγάρο, με την παλάμη να στηρίζει το κεφάλι της που είναι γερμένο με χάρη στο πλάι και με το άλλο χέρι να στηρίζεται σε ένα πεζούλι όπου είναι αφημένο το κουτί των τσιγάρων ανοικτό. Επίσης τα πακέτα των τσιγάρων είχαν εικόνες με ποικίλη θεματολογία όπως θεούς, ημίθεους, ήρωες του 1821 κλπ. 


Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο έχουμε έκρηξη της διαφήμισης και των μέσων επικοινωνίας. Το στοιχείο που επικρατεί στην διαφήμιση της εποχής είναι οι χαρακτηρισμοί ποιότητας όπως «εκλεκτά», «φίνο», «το τέλειον» κλπ
Σε κάποιες περιπτώσεις στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και σκίτσα ειδικών επιστημόνων όπως π.χ. ιατρών οι οποίοι βεβαίωναν «επιστημονικά» ότι το τάδε τσιγάρο προκαλεί λιγότερο ερεθισμό και επομένως προστατεύει τον λαιμό από τον ερεθισμό και δεν προκαλεί βήχα!!!
Στην σύγχρονη εποχή, για την διαφήμιση του τσιγάρου( πριν απαγορευτεί αυτή) χρησιμοποιήθηκαν άνθρωποι κυρίως του καλλιτεχνικού κόσμου που υπήρξαν ινδάλματα αλλά και πρότυπα για πολλούς νέους ανθρώπους .Οι δε διαφημιστικές αφίσες ήταν, κάποιες φορές, εικαστικά αριστουργήματα. 


Χαρακτηριστική είναι η αφίσα του Marlboro man (David MC Lean), του καουμπόι με το άλογο που ετοιμάζεται να ανάψει το τσιγάρο του μετά από μια κουραστική μέρα. Ο MC Lean πέθανε το 1995 από καρκίνο του πνεύμονα!
Το 1996 απαγορεύεται πλέον με νόμο η διαφήμιση του τσιγάρου στην Ελλάδα από όλα τα μέσα. Ωστόσο άλλοι παράγοντες μεσολάβησαν και η κατανάλωση του καπνού δεν μειώθηκε ιδιαίτερα και σε κάποιες περιπτώσεις θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυξήθηκε ( π.χ. στον γυναικείο πληθυσμό). Οι παράγοντες αυτοί ήταν κυρίως κοινωνικοοικονομικοί αλλά και πολιτισμικοί. 



Πηγές

Σχόλια

Δημοσίευση σχολίου