To πλέγμα (Grid) - Μέρος 1

Κείμενο, επιμέλεια άρθρου:
Θοδωρής Μαστρογιάννης


Γραφίστας

Το πλέγμα είναι ένα δομημένο σύστημα (συνήθως δύο διαστάσεων) που αποτελείται από οριζόντιες, κάθετες ή και διαγώνιες γραμμές που λειτουργούν ως «οδηγοί» και βοηθάνε στην οργάνωση του περιεχομένου μιας σελίδας. Το πλέγμα βοηθάει τον σχεδιαστή να τοποθετήσει τα στοιχεία που αποτελούν μια μακέτα (εικόνες, κείμενα, σχήματα κ.ό.κ.) με έναν λογικό τρόπο, ώστε να μπορούν εύκολα να αφομοιωθούν.
Κάθε πλέγμα βοηθάει στην οργάνωση των στοιχείων σε σχέση με τη σελίδα, με τα υπόλοιπα στοιχεία που βρίσκονται σε αυτή ή ακόμα και με τα επιμέρους συστατικά που αποτελούν το κάθε στοιχείο. Ο τυπογραφικός όρος πλέγμα (grid ή reference grid) έχει τις ρίζες του στις πρώτες περιόδους εφαρμογής της τυπογραφικής μεθόδου.

 

Οι κόκκινες γραμμές είναι το πλέγμα βάσει του οποίου
οργανώνονται τα κείμενα και οι εικόνες

Οι πρόγονοι του σημερινού πλέγματος
Πριν την εφεύρεση της εκτύπωσης, διάφοροι τύποι πλεγμάτων, χρησιμοποιούνταν για να οργανώσουν το χειρόγραφο κείμενο στις σελίδες. Ένα τέτοιο σύστημα είναι γνωστό ως o κανόνας Van de Graaf και χρησιμοποιούνταν μέχρι και το μεσαίωνα.

Ο κανόνας Van de Graaf
Πρόκειται για μια ιστορική μέθοδος σχεδιασμού βιβλίων που ανακαλύφθηκε από τον Van de Graaf, και χρησιμοποιήθηκε από τον Tschichold και άλλους σύγχρονους σχεδιαστές. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή οι σελίδες ενός βιβλίου οργανώνονται, βάσει συγκεκριμένων αναλογιών, έτσι ώστε να δημιουργούν μια ευχάριστη αίσθηση στον αναγνώστη. Αυτή η βασική αρχή είναι επίσης γνωστή ως «ο μυστικός κανόνας», που υιοθετήθηκε από πολλά μεσαιωνικά χειρόγραφα.
Η γεωμετρική λύση του Van de Graaf, επιτρέπει στο σχεδιαστή να προσδιορίσει τη θέση του κειμένου στη σελίδα, ανεξάρτητα από το μέγεθός της. Εφαρμόζοντας τον κανόνα, δημιουργούνται ισορροπημένα και λειτουργικά περιθώρια που αναλογούν στο 1/9 και 2/9 του μεγέθους της σελίδας, ενώ το εσωτερικό περιθώριο είναι το μισό του εξωτερικού περιθωρίου. Συνολικά, οι αναλογίες των περιθωρίων είναι 2:3:4:6 (εσωτερικό: επάνω: εξωτερικό: κάτω), όταν η αναλογία του μεγέθους της σελίδας είναι 2/3.
Για την αναλογία αυτή ο Tschichold γράφει "Για καλύτερα αποτελέσματα έχω βασίσει το σχήμα της σελίδας σε μια αναλογία 2/3, την οποία ο Van de Graaf δεν χρησιμοποιεί». 

Η γεωμετρική λύση του Van de Graaf, προσδιορίζει τη θέση
του κειμένου στη σελίδα, ανεξάρτητα από το μέγεθός της

Σύμφωνα με αυτόν τον κανόνα η περιοχή του κειμένου και το μέγεθος της σελίδας έχουν ίδιες αναλογίες καθώς και το ύψος της περιοχής του κειμένου είναι ίσο με το πλάτος της σελίδας. Αυτή η βασική αρχή υποστηρίχτηκε από τον Jan Tschichold στο βιβλίο του «The Form of the Book»
Αντίστοιχα, ο Robert Bringhurst, στο βιβλίο του «The Elements of Typographic Style», ισχυρίζεται ότι οι αναλογίες που χρησιμοποιούνται για το σχήμα των σελίδων, μπορούν να εφαρμοστούν και για τη διαμόρφωση και τοποθέτηση του κειμένου. Αυτό ήταν συχνά σημαντικό θέμα για τα μεσαιωνικά βιβλία, αν και αργότερα κατά την Αναγέννηση, οι τυπογράφοι προτίμησαν να εφαρμόσουν μια πιο ελεύθερη μέθοδο κατά την οποία οι αναλογίες της σελίδας και της περιοχής του κειμένου ήταν διαφορετικές.

Η εξέλιξη
Μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ορισμένοι σχεδιαστές όπως ο Max Bill, ο Emil Ruder, και ο Josef Müller-Brockmann επηρεάστηκαν από τις πρωτοποριακές ιδέες του Jan Tschichold όπως τις παρουσίαζε στο βιβλίο του «Die neue Typographie» (The New Typography), και άρχισαν να αμφισβητούν τη σκοπιμότητα της συμβατικής διάταξης σελίδας, όπως αυτή γίνονταν στην εποχή τους. Έτσι επινόησαν ένα ευέλικτο σύστημα που ήταν σε θέση να βοηθήσει τους σχεδιαστές να επιτύχουν τη συνοχή στην οργάνωση της σελίδας. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία του σύγχρονου τυπογραφικού πλέγματος που συνδέθηκε με το International Typographic Style. Η δημιουργική εργασία για το θέμα αυτό, αποτυπώθηκε στο βιβλίο «Grid systems in graphic design» του Josef Müller-Brockmann, το οποίο βοήθησε στην εξάπλωση της χρήσης του πλέγματος, πρώτα στην Ευρώπη και αργότερα στη Βόρεια Αμερική.

Το βιβλίο «Grid systems in graphic design»
του Josef Müller-Brockmann

Αντίδραση και επανεκτίμηση
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970 η διδασκαλία του τυπογραφικού πλέγματος, ως μέρος της γραφιστικής και των αντίστοιχων προγραμμάτων σπουδών είχαν γίνει πρότυπο στην Ευρώπη, Βόρεια Αμερική και ένα μεγάλο μέρος της Λατινικής Αμερικής. Το γραφικό ύφος του πλέγματος δημιούργησε μια τάση που υιοθετήθηκε ακόμα και από τις εφαρμογές εταιρικής επικοινωνίας.
Στις αρχές του 1980, δημιουργήθηκε μια αντίδραση ενάντια στην ιδιαίτερα δογματική χρήση του πλέγματος, καθώς και στη σύνδεση του με την εταιρική κουλτούρα. Αυτό οδήγησε ορισμένους σχεδιαστές να απορρίψουν τη χρήση του, για να υιοθετήσουν μια πιο ελεύθυερη δομή.
Η εμφάνιση των υπολογιστών Apple Macintosh και η μετάβαση του έλεγχου της τυπογραφίας από τους τυπογράφους στους σχεδιαστές οδήγησε σε ένα νέο κύμα πειραματισμού, που ένα μεγάλο μέρος του ήρθε σε αντίθεση με τις επιταγές των Tschichold και Müller-Brockmann. Η τυπογραφικό πλέγμα εξακολουθεί να διδάσκεται και σήμερα, αλλά περισσότερο ως ένα χρήσιμο εργαλείο για ορισμένα έργα, αλλά όχι ως επιταγή ή αφετηρία για το σύνολο του σχεδιασμού της σελίδας.

 

Σελίδα σχεδιασμένη βάσει πλέγματος

Η χρήση του πλέγματος και στο web design
Ενώ για τη δημιουργία εντύπων, η χρήση του πλέγματος θεωρούνταν πάντα ένας πολύ σημαντικός παράγοντας, στο τομέα του web design η χρήση του έχει αναγνωριστεί μόνο στα τελευταία χρόνια. Η χρήση πλεγμάτων υπήρχε για κάποιο χρονικό διάστημα όταν η δημιουργία Website γίνονταν αποκλειστικά με HTML και CSS. Αργότερα, όταν εμφανίστηκαν νέα συστήματα δημιουργίας ιστοσελίδων, η χρήση των διατάξεων πλέγματος διαδόθηκε και τελικά καθιερώθηκε.
Στο web design υπάρχουν δύο είδη πλέγματος. Μερικά συστήματα προσδιορίζουν τα στοιχεία με σταθερές τιμές σε pixels ή points ενώ άλλα με σχετικές, υπολογίζοντας τα μεγέθη των στοιχείων μιας σελίδας με ποσοστά.

Ιστοσελίδα σχεδιασμένη βάσει πλέγματος

Επίλογος
Για κάθε σχεδιαστικό project θα ήταν χρήσιμο να δημιουργείται ένα πλέγμα. Αυτό είναι το απαραίτητο εργαλείο για κάθε δουλειά. Αν ένα σχεδιαστικό έργο δεν έχει στηριχθεί πάνω σε κάποιο είδος πλέγματος τότε δεν θα έχει σταθερότητα και ισορροπία και έτσι δεν θα μπορεί να αφομοιωθεί εύκολα από το κοινό. Η έλλειψη οπτικής αρμονίας θα είναι αισθητή όπως σε οτιδήποτε που στερείται τη δομή ή ένα ισχυρό θεμέλιο. Χωρίς ένα πλέγμα διάταξης, τα γραφικά στοιχεία δεν θα λειτουργούν σωστά μεταξύ τους, οι ιδέες θα είναι οπτικά ασυνεπής και το αποτέλεσμα θα μοιάζει με ένα προϊόν μαζικής παραγωγής. Ένα πλέγμα διάταξης είναι η αόρατη δύναμη που στηρίζει την ορατή δομή και κρατά τα πάντα στη σωστή τους θέση.


Σχετικά άρθρα

• To πλέγμα (Grid) - Μέρος 2. Ορισμένες βασικές αρχές
• To πλέγμα (Grid) - Μέρος 3. Αποτελεσματικοί τρόποι χρήσης
• Η χρυσή τομή
• Η ακολουθία Fibonacci
• Εφαρμογές των Χρυσών Αναλογιών και της Λογαριθμικής Σπείρας
• Η δημιουργική αξιοποίηση του Αρνητικού Χώρου
• Tang Yau Hoong. Ο αρνητικός χώρος στην πράξη
• Avinoam Noma Bar. Τα πολλά πρόσωπα του αρνητικού χώρου
• Noma Bar. Μια πορεία στον αρνητικό χώρο

Πηγές

• Grid systems in graphic design, Josef Müller-Brockmann
• The Responsive Grid System
• Grid system generator
• Using Layout Grids Effectively