Κείμενο, επιμέλεια άρθρου:
Θοδωρής Μαστρογιάννης
Γραφίστας
Από τα πανάρχαια χρόνια ο άνθρωπος θέλησε να δώσει χρώμα στα καθημερινά του αντικείμενα και κυρίως στα ρούχα του. Οι Κινέζοι, οι Ινδοί, οι Μάγιας και οι Αιγύπτιοι ήταν οι κάτοχοι των μυστικών της βαφής περισσότερο από τρεις χιλιετηρίδες.
Ο τρόπος παρασκευής των βαφών ήταν μυστικό φυλαγμένο με την ποινή του θανάτου και μεταδιδόταν με ειδική τελετή μύησης. Οι βαφές παρασκευάζονταν από φυσικά μέσα οργανικά και ανόργανα και η παρασκευή τους έπαιρνε τη μορφή ιεροτελεστίας.
Τον 4ο μ.Χ. αιώνα η Βυζαντινή αυτοκρατορία διέθετε ειδικό εργαστήριο πορφυρής βαφής με Φοίνικες τεχνίτες αποκλειστικά για τη βαφή των βασιλικών ρούχων για τη χρήση των «πορφυρογέννητων» γόνων τους. Αργότερα η επεξεργασία πολύ περισσότερων πρώτων υλών από το φυσικό εργαστήριο έδωσε νέες βαφές που διαδόθηκαν γρήγορα στο πλατύτερο κοινό.
Στους αρχαίους χρόνους, φιλόσοφοι όπως ο Πυθαγόρας, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, και ο Πλίνιος μίλησαν για τη φύση των χρωμάτων. Ο Αριστοτέλης για παράδειγμα έγραψε: « Τα απλά χρώματα είναι τα χαρακτηριστικά χρώματα των στοιχείων, δηλαδή της φωτιάς, του αέρα, του νερού και της γης». Αρκετούς αιώνες αργότερα ο Leonardo da Vinci, υποστήριξε κάποια αντίστοιχη θεωρία στη «Διατριβή πάνω στην Ζωγραφική».
Isaac Newton και Thomas Young
Η πρώτη θεωρία με σοβαρές επιστημονικές βάσεις, προτάθηκε απ' τον Isaac Newton, το 1708. Ο Newton είχε υποψιαστεί ότι το φως έχει κυματική φύση (είναι δηλαδή ένα κύμα, η διάδοση στο χώρο μιας ταλάντωσης), αλλά τα στοιχεία της εποχής του δεν του επέτρεπαν να αποδείξει κάτι τέτοιο. Το αποτέλεσμα όμως ήταν ότι ανέλυσε το λευκό ηλιακό φως σε δέσμες του κόκκινου, πορτοκαλί, κίτρινου, πράσινου, θαλασσί, και μπλε χρώματος. Ήταν o πρώτος που τοποθέτησε τα χρώματα αυτά στον χρωματικό κύκλο.
Αρκετά χρόνια αργότερα, ο φυσικός Τόμας Γιανγκ (Thomas Young) έκανε ένα πείραμα αντίθετο από αυτό του Νεύτωνα. Ενώ ο Νεύτωνας διάθλασε το φως στα έξι χρώματα του φάσματος, ο Γιανγκ ανάπλασε το φως. Πρόβαλε έξι χρωματιστές ακτίνες φωτός - τα έξι χρώματα του φάσματος - τη μία επάνω στην άλλη και πέτυχε τη δημιουργία λευκού φωτός. Έτσι όταν προσθέτουμε ένα χρώμα φωτός σ' ένα άλλο, η μείξη θα μας δώσει ένα πιο λαμπερό, φωτεινό απαλό χρώμα. Για παράδειγμα, όταν αναμειγνύουμε το φωτεινό χρώμα πράσινο με το φωτεινό χρώμα κόκκινο επιτυγχάνουμε ένα πιο ανοικτό φωτεινό χρώμα, το κίτρινο. Ο Γιανγκ απόδειξε έναν εξίσου σημαντικό παράγοντα για το χρώμα. Με πειράματα που έκανε με έγχρωμες λάμπες, έδειξε τη διαδικασία της εξάλειψης. Δηλαδή, ότι τα έξι χρώματα του φάσματος μπορούν να μειωθούν σε τρία βασικά χρώματα του ίδιου φάσματος. Δηλαδή ανακάλυψε ότι με τρία μόνο χρώματα, το κόκκινο, το πράσινο και το σκούρο μπλε μπορούσε να αναπαράγει το λευκό χρώμα. Ακόμα, διαπίστωσε πως αναμιγνύοντας αυτά τα τρία χρώματα μεταξύ τους ανά δύο μπορούσε να επιτύχει τρία άλλα χρώματα: το κυανό, το πορφυρό και το κίτρινο. Το αποτέλεσμα αυτού του πειράματος ήταν ότι ο Γιανγκ μπόρεσε να προσδιορίσει τα πρωτογενή και τα δευτερογενή χρώματα του φάσματος.
Η κυματική θεωρία για το φως
Το 1690 ο Huygens είχε δημοσιεύσει μερικά πειραματικά δεδομένα που υποστήριζαν την κυματική φύση του φωτός. Τα δεδομένα αυτά μελέτησε ο Young, για να δημοσιεύσει το 1803 τη σωστότερη - μέχρι τότε:- κυματική θεωρία για το φως. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το φως είναι κύμα, όπως ακριβώς και ο ήχος. Για να διαδοθεί δηλ. χρειάζεται κάποιο μέσο (ο ήχος διαδίδεται στα στερεά, στα υγρά, στον αέρα, αλλά δεν διαδίδεται στο κενό). Επειδή όμως το φως διαδίδεται και σε κενό αέρος, υπέθεσε ότι υπήρχε ένα ελαστικό μέσο διαδόσεως, ο «αιθέρας». Αυτός, θα έπρεπε να υπάρχει παντού, να είναι τρομερά αραιός και χωρίς βάρος (μια και δεν εμπίπτει στην αντίληψη μας), ταυτόχρονα όμως να έχει την ελαστικότητα του χάλυβα και να μην αλλοιώνεται. Τέτοιο μέσο φυσικά, δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα.Το 1865, ο Maxwell έφερε την επανάσταση στη φυσική, με την θεωρία του ότι το φως είναι ένα ηλεκτρομαγνητικό κύμα. Ήταν μια επαναστατική θεωρία, γιατί εξηγούσε σχεδόν όλες τις ιδιότητες του φωτός που είχαν μελετηθεί έως τότε. Το κυριότερο δε, δεν χρειαζόταν την ύπαρξη του αιθέρα, μια και τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα διαδίδονται και στο κενό. Υπήρχαν όμως ακόμη φαινόμενα, όπως το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο και το φαινόμενο Compton, που η θεωρία του Maxwell δεν μπορούσε να τα εξηγήσει.
Χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός, μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, για να δοθεί η απάντηση στο βασανιστικό αυτό ερώτημα, το 1901, απ' την κβαντική θεωρία του Plank, την οποία συμπλήρωσε ο Einstein το 1905. Η βελτιωμένη κβαντική θεωρία, υποστήριζε ότι το φως διαδίδεται σε «πακέτα ενέργειας» και όχι σε συνεχή κυματική μορφή έχει δηλ. «σωματιδιακή» υφή. Τα «πακέτα ενέργειας», ονομάζονται φωτόνια ή κβάντα φωτός.
Από το φαινομενικό αυτό χάος, μας έβγαλε η σύγχρονη κβαντομηχανική. Ο De Brogue, εκμεταλλευόμενος τη θεωρία της σχετικότητας του Einstein, απέδειξε ότι στην πραγματικότητα το φως έχει διπλή φύση: κυματική και σωματιδιακή. Απλώς, στα μικρά μήκη κύματος εκδηλώνει τη σωματιδιακή (κβαντική) του φύση, ενώ στα μεγάλα μήκη κύματος, εκδηλώνει την κυματική φύση του.
Το χρώμα και η ψυχολογία
Εκτός από τη μαθηματική και φυσική προσέγγιση του φαινομένου ο Johann Wolfgang Goethe άρχισε να μελετάει την ψυχολογία των χρωμάτων. Αυτός δημιούργησε ένα δεύτερο χρωματικό κύκλο δείχνοντας την ψυχολογική επίδραση των χρωμάτων. Χώρισε τα χρώματα σε δύο ομάδες, τη θετική (που περιλάμβανε τα χρώματα από το κόκκινο ως το κίτρινο) και την αρνητική (που περιλάμβανε τα χρώματα από το μωβ ως το μπλε). Τα χρώματα της θετικής ομάδας ενισχύουν την ψυχολογική διέγερση και την εύθυμη διάθεση. Αντίθετα, τα χρώματα που ανήκουν στην αρνητική ομάδα σχετίζονται με την αίσθηση της αδυναμίας και τις άστατες συναισθηματικές καταστάσεις.
Η μελέτη του χρωματικού κύκλου
Άλλοι που ανέπτυξαν τη μελέτη των χρωμάτων ήταν οι J.C. LeBlon (1731), Morris Harris (1766), ο Michel Jacobs το 1923 με το βιβλίο του «Η Τέχνη του Χρώματος» και ο Μ. E. Chevreul το 1861 με το βιβλίο «The Laws of Contrast of Colour» παρουσιάζουν, εξελίσσουν και θέτουν τις βάσεις της χρωματικής θεωρίας. Όπως αναφέρει και ο Μ. E. Chevreul ο χρωματικός κύκλος, εκτός από την ανάλυση των χρωμάτων, δείχνει και τη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό υποδεικνύεται η σωστή χρήση και μίξη καθώς και ο αρμονικός συνδυασμός των χρωμάτων.
Η χρωματική θεωρία ολοκληρώθηκε από τον Johannes Itten, τον Ελβετό θεωρητικό τέχνης που δίδασκε στη σχολή εφαρμοσμένων τεχνών στην Βαϊμάρη, αυτή που στη συνέχεια έγινε γνωστή ως Bauhaus. Ο J. Itten ανέπτυξε τις «χρωματικές συγχορδίες» και τροποποίησε τον χρωματικό κύκλο. Σύμφωνα με αυτόν ο χρωματικός κύκλος βασίζονταν σε τρία βασικά χρώματα το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε και περιλάμβανε δώδεκα αποχρώσεις.
Το χρώμα σήμερα
Σήμερα η χημεία των χρωμάτων με την τρομερή της ανάπτυξη δίνει μια τεράστια γκάμα χρωμάτων και αποχρώσεων. Χρώματα γενικής χρήσης όπως πλαστικά, συνθετικά, ημισυνθετικά, οργανικά και ανόργανα είναι στη διάθεση καθενός. Ακόμη χρώματα για ειδικές χρήσεις όπως η ιατρική χρωματο-γραφία και οι βαφές LASER για ειδική επιστημονική χρήση, είναι στη διάθεση των ερευνητών.
Το 1690 ο Huygens είχε δημοσιεύσει μερικά πειραματικά δεδομένα που υποστήριζαν την κυματική φύση του φωτός. Τα δεδομένα αυτά μελέτησε ο Young, για να δημοσιεύσει το 1803 τη σωστότερη - μέχρι τότε:- κυματική θεωρία για το φως. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, το φως είναι κύμα, όπως ακριβώς και ο ήχος. Για να διαδοθεί δηλ. χρειάζεται κάποιο μέσο (ο ήχος διαδίδεται στα στερεά, στα υγρά, στον αέρα, αλλά δεν διαδίδεται στο κενό). Επειδή όμως το φως διαδίδεται και σε κενό αέρος, υπέθεσε ότι υπήρχε ένα ελαστικό μέσο διαδόσεως, ο «αιθέρας». Αυτός, θα έπρεπε να υπάρχει παντού, να είναι τρομερά αραιός και χωρίς βάρος (μια και δεν εμπίπτει στην αντίληψη μας), ταυτόχρονα όμως να έχει την ελαστικότητα του χάλυβα και να μην αλλοιώνεται. Τέτοιο μέσο φυσικά, δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμα.Το 1865, ο Maxwell έφερε την επανάσταση στη φυσική, με την θεωρία του ότι το φως είναι ένα ηλεκτρομαγνητικό κύμα. Ήταν μια επαναστατική θεωρία, γιατί εξηγούσε σχεδόν όλες τις ιδιότητες του φωτός που είχαν μελετηθεί έως τότε. Το κυριότερο δε, δεν χρειαζόταν την ύπαρξη του αιθέρα, μια και τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα διαδίδονται και στο κενό. Υπήρχαν όμως ακόμη φαινόμενα, όπως το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο και το φαινόμενο Compton, που η θεωρία του Maxwell δεν μπορούσε να τα εξηγήσει.
Χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός, μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, για να δοθεί η απάντηση στο βασανιστικό αυτό ερώτημα, το 1901, απ' την κβαντική θεωρία του Plank, την οποία συμπλήρωσε ο Einstein το 1905. Η βελτιωμένη κβαντική θεωρία, υποστήριζε ότι το φως διαδίδεται σε «πακέτα ενέργειας» και όχι σε συνεχή κυματική μορφή έχει δηλ. «σωματιδιακή» υφή. Τα «πακέτα ενέργειας», ονομάζονται φωτόνια ή κβάντα φωτός.
Από το φαινομενικό αυτό χάος, μας έβγαλε η σύγχρονη κβαντομηχανική. Ο De Brogue, εκμεταλλευόμενος τη θεωρία της σχετικότητας του Einstein, απέδειξε ότι στην πραγματικότητα το φως έχει διπλή φύση: κυματική και σωματιδιακή. Απλώς, στα μικρά μήκη κύματος εκδηλώνει τη σωματιδιακή (κβαντική) του φύση, ενώ στα μεγάλα μήκη κύματος, εκδηλώνει την κυματική φύση του.
Εκτός από τη μαθηματική και φυσική προσέγγιση του φαινομένου ο Johann Wolfgang Goethe άρχισε να μελετάει την ψυχολογία των χρωμάτων. Αυτός δημιούργησε ένα δεύτερο χρωματικό κύκλο δείχνοντας την ψυχολογική επίδραση των χρωμάτων. Χώρισε τα χρώματα σε δύο ομάδες, τη θετική (που περιλάμβανε τα χρώματα από το κόκκινο ως το κίτρινο) και την αρνητική (που περιλάμβανε τα χρώματα από το μωβ ως το μπλε). Τα χρώματα της θετικής ομάδας ενισχύουν την ψυχολογική διέγερση και την εύθυμη διάθεση. Αντίθετα, τα χρώματα που ανήκουν στην αρνητική ομάδα σχετίζονται με την αίσθηση της αδυναμίας και τις άστατες συναισθηματικές καταστάσεις.
Η μελέτη του χρωματικού κύκλου
Άλλοι που ανέπτυξαν τη μελέτη των χρωμάτων ήταν οι J.C. LeBlon (1731), Morris Harris (1766), ο Michel Jacobs το 1923 με το βιβλίο του «Η Τέχνη του Χρώματος» και ο Μ. E. Chevreul το 1861 με το βιβλίο «The Laws of Contrast of Colour» παρουσιάζουν, εξελίσσουν και θέτουν τις βάσεις της χρωματικής θεωρίας. Όπως αναφέρει και ο Μ. E. Chevreul ο χρωματικός κύκλος, εκτός από την ανάλυση των χρωμάτων, δείχνει και τη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό υποδεικνύεται η σωστή χρήση και μίξη καθώς και ο αρμονικός συνδυασμός των χρωμάτων.
Η χρωματική θεωρία ολοκληρώθηκε από τον Johannes Itten, τον Ελβετό θεωρητικό τέχνης που δίδασκε στη σχολή εφαρμοσμένων τεχνών στην Βαϊμάρη, αυτή που στη συνέχεια έγινε γνωστή ως Bauhaus. Ο J. Itten ανέπτυξε τις «χρωματικές συγχορδίες» και τροποποίησε τον χρωματικό κύκλο. Σύμφωνα με αυτόν ο χρωματικός κύκλος βασίζονταν σε τρία βασικά χρώματα το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε και περιλάμβανε δώδεκα αποχρώσεις.
Σήμερα η χημεία των χρωμάτων με την τρομερή της ανάπτυξη δίνει μια τεράστια γκάμα χρωμάτων και αποχρώσεων. Χρώματα γενικής χρήσης όπως πλαστικά, συνθετικά, ημισυνθετικά, οργανικά και ανόργανα είναι στη διάθεση καθενός. Ακόμη χρώματα για ειδικές χρήσεις όπως η ιατρική χρωματο-γραφία και οι βαφές LASER για ειδική επιστημονική χρήση, είναι στη διάθεση των ερευνητών.
Τεχνητά χρώματα κατακλύζουν επίσης τα διάφορα τρόφιμα και δίνουν τις έντονες πράσινες, κίτρινες, κόκκινες κ.λ.π. αποχρώσεις στα παγωτά, τα γλυκά, τις τούρτες, τις καραμέλες και διάφορα άλλα τρόφιμα.
Τα έγχρωμα φωτογραφικά φιλμ με την τεράστια διάδοση τους δίνουν τη δυνατότητα στον καθένα να απολαμβάνει χρωματικές ποιότητες μεγάλης τελειότητας.
Η έγχρωμη τηλεόραση και τα έγχρωμα video έχουν εισάγει πια το χρώμα σε κάθε στιγμή της ζωής μας.
Σχετικά άρθρα
Πηγές
Τα έγχρωμα φωτογραφικά φιλμ με την τεράστια διάδοση τους δίνουν τη δυνατότητα στον καθένα να απολαμβάνει χρωματικές ποιότητες μεγάλης τελειότητας.
Η έγχρωμη τηλεόραση και τα έγχρωμα video έχουν εισάγει πια το χρώμα σε κάθε στιγμή της ζωής μας.
Σχετικά άρθρα
- Χρώματα
- Χρώμα. Μια σύντομη ιστορική αναδρομή
- Τα φαινόμενα κατά τη διάδοση του φωτός
- Ο κλασσικός Χρωματικός Κύκλος
- Τα χαρακτηριστικά των χρωμάτων
- Χρωματικοί Συνδυασμοί
- Το Φως, τα Χρώματα και οι Γραφικές Τέχνες
- Τα χρωματικά μοντέλα RGB, CMYK και PANTONE στην πράξη
- Τι είναι το Χρωματικό βάθος;
- Χρωματικά μοντέλα
- 6 τρόποι για να βρείτε τον ιδανικό χρωματικό συνδυασμό
Πηγές
- Graphic Design, Εκδόσεις Gramma
- Χρωματική, Σπύρος Διαμαντίδης
- Εισαγωγή στην εικαστική γλώσσα, Όλγα Κοζάκου Τσιάρα
- Το χρώμα και τα μυστικά του, Λεωνίδας Δάκης Δημητρέλης
- Η αρμονία των χρωμάτων, Studio Books
- Αισθητική, Ε. Π. Παπανούτσος
- Color Harmony, Hideaki Chijiiwa