Ο κλασσικός Χρωματικός Κύκλος

Κείμενο, επιμέλεια άρθρου:
Θοδωρής Μαστρογιάννης

Γραφίστας

Ο χρωματικός κύκλος αποτυπώνει τη θεωρία των χρωμάτων και αποτελεί ένα βοήθημα για την κατανόηση και την εφαρμογή της. Πάνω στον χρωματικό κύκλο αποτυπώνονται όλα τα χρώματα όπως αυτά προκύπτουν από την ανάλυση του λευκού φωτός.
Τα χρώματα πάνω στον χρωματικό κύκλο είναι ομαδοποιημένα σύμφωνα με :

τη σχέση τους, διακρίνονται σε πρωτεύοντα, δευτερεύοντα και ενδιάμεσα.

την έντασή τους, διακρίνονται σε ψυχρά, θερμά και ουδέτερα

τη θέση τους πάνω στο χρωματικό κύκλο, διακρίνονται σε συμπληρωματικά και αναλογικά

το μέσο από το οποίο παράγονται, διακρίνονται σε προσθετικά και αφαιρετικά.

Πρωτεύοντα Χρώματα
Τα πρωτεύοντα χρώματα είναι το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε. Τα χρώματα αυτά δεν μπορούν να δημιουργηθούν από τη μίξη άλλων χρωμάτων. Αντίθετα, όλα τα υπόλοιπα χρώματα τα δευτερεύοντα και τα ενδιάμεσα δημιουργούνται από τη μίξη των τριών πρωτευόντων χρωμάτων.

Δευτερεύοντα Χρώματα
Τα δευτερεύοντα χρώματα είναι το πράσινο, το πορτοκαλί και το βιολέ. Τα δευτερεύοντα χρώματα δημιουργούνται από τη μίξη δύο πρωτευόντων χρωμάτων. Το κάθε δευτερεύον χρώμα παράγεται από τα δύο πρωτεύοντα χρώματα που βρίσκονται αριστερά και δεξιά του πάνω στον χρωματικό κύκλο. Έτσι, η μίξη του κόκκινου και το κίτρινου δίνει το πορτοκαλί, αντίστοιχα η μίξη του κίτρινου και του μπλε δίνει το πράσινο και τέλος η μίξη του μπλε και του κόκκινου δίνει το βιολέ.

Ενδιάμεσα Χρώματα
Τα ενδιάμεσα χρώματα παράγονται από τη μίξη ενός δευτερεύοντος με ένα πρωτεύον χρώμα. Μερικά παραδείγματα ενδιάμεσων χρωμάτων είναι :
Αν στο βιολέ προστεθεί κόκκινο τότε παράγεται ένα έντονο βιολέ που κοκκινίζει, ενώ αν στο πράσινο προστεθεί κίτρινο τότε παράγεται ένα ανοιχτό πράσινο που περισσότερο κιτρινίζει.

Ψυχρά Χρώματα
Τα ψυχρά χρώματα είναι το πράσινο, το μπλε, το βιολέ και τα παράγωγά τους.
Αυτά τα χρώματα ονομάζονται «Ψυχρά» επειδή πλησιάζουν προς τις αποχρώσεις του πάγου και του νερού. Τα ψυχρά χρώματα συνήθως δίνουν μια αίσθηση δροσιάς επειδή έχουν την ικανότητα να μειώνουν την ταχύτητα της κυκλοφορίας του αίματος και να ρίχνουν την θερμοκρασία του σώματος.

Θερμά Χρώματα
Τα θερμά χρώματα είναι το κόκκινο, το πορτοκαλί, το κίτρινο και τα παράγωγά τους.
Αυτά τα χρώματα ονομάζονται «Θερμά» επειδή πλησιάζουν προς τις αποχρώσεις του ήλιου και της φωτιάς. Τα θερμά χρώματα συνήθως δίνουν μια αίσθηση ζέστης επειδή έχουν την ικανότητα να αυξάνουν την ταχύτητα της κυκλοφορίας του αίματος και να ανεβάζουν την θερμοκρασία του σώματος.

Ουδέτερα Χρώματα
Τα ουδέτερα ή γήινα χρώματα συνήθως δεν εμφανίζονται πάνω στον χρωματικό κύκλο. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν το μαύρο, το γκρι, το καφέ και το μπεζ. Τα ουδέτερα χρώματα δημιουργούνται από τις παρακάτω μίξεις:

Από το μαύρο και άσπρο δημιουργούνται οι αποχρώσεις του γκρι

Από τη μίξη των συμπληρωματικών χρωμάτων δημιουργούνται οι αποχρώσεις του καφέ και του μπεζ.

Από τη μίξη τριών πρωτευόντων χρωμάτων και την προσθήκη μαύρου ή άσπρου δημιουργούνται τονικές διαβαθμίσεις του καφέ και του μπεζ.

Συμπληρωματικά Χρώματα
Τα συμπληρωματικά χρώματα βρίσκονται στις ακριβώς απέναντι θέσεις πάνω στον χρωματικό κύκλο. Αποτελούν ζευγάρια στα οποία ανήκουν συνήθως ένα πρωτεύον και ένα δευτερεύον χρώμα ή οι τονικές τους αποκλείσεις. Γενικά τα συμπληρωματικά ζευγάρια μοιράζονται χρώματα που δεν έχουν κάτι κοινό μεταξύ τους και για το λόγο αυτό δημιουργούν ισχυρές αντιθέσεις. Το σύνολο των χρωμάτων από τα οποία δημιουργείται κάθε ζευγάρι συμπληρωματικών παραπέμπει πάντα στα τρία πρωτεύοντα (κόκκινο, κίτρινο, μπλε). Για παράδειγμα το συμπληρωματικό του κόκκινου είναι το πράσινο το οποίο φτιάχνεται από τη μίξη του μπλε και του κίτρινου.

Η θεωρία των συμπληρωματικών χρωμάτων μπορεί να περιγραφεί ως εξής: όταν δυο βασικά χρώματα (ματζέντα και κυανό) αναμειχθούν, τότε δημιουργούν ένα δευτερογενές χρώμα (το έντονο μπλε) του οποίου το συμπληρωματικό είναι το βασικό χρώμα που δεν συμπεριλήφθηκε στην παραπάνω μείξη (κίτρινο). Τα συμπληρωματικά χρωστικά χρώματα είναι:
Το έντονο μπλε είναι συμπληρωματικό του κίτρινου.
Το κόκκινο είναι συμπληρωματικό του κυανού.
Το πράσινο είναι συμπληρωματικό του ματζέντα και αντίστροφα.

Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημανθεί ότι τα συμπληρωματικά χρώματα είναι πάντα αντίθετα μεταξύ τους σε όλους τους πιθανούς συνδυασμούς (το σκούρο κυανό είναι συμπληρωματικό του κίτρινου και αντίστροφα, το κόκκινο είναι συμπληρωματικό του κυανού., κ.ο.κ.).
Τα συμπληρωματικά έχουν πολύ λίγα κοινά σημεία. Και για έναν καλλιτέχνη αυτό σημαίνει ότι του δίνεται η ευκαιρία να δημιουργήσει εκπληκτικές αντιθέσεις, να δημιουργήσει εξαιρετικά φωτεινές σκιές ή έντονα φόντα.
Επίσης του δίνει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει μια κλίμακα από « σπασμένα » χρώματα, που θα την επιτύχει με την ανάμειξη άνισων ποσοτήτων συμπληρωματικών χρωμάτων και λευκού.

Αναλογικά Χρώματα
Τα αναλογικά χρώματα βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο πάνω στον χρωματικό κύκλο.
Τα χρώματα αυτά έχουν στενή σχέση μεταξύ τους διότι το κάθε ένα δημιουργείται από την μίξη του προηγούμενου με το επόμενο. Για παράδειγμα όλα τα χρώματα μεταξύ του μπλε και του πράσινου περιέχουν και τα δύο αυτά χρώματα στην σύστασή τους, αλλά σε διαφορετικά ποσοστά. Το κόκκινο, το πορτοκαλί και το κίτρινο είναι αναλογικά επειδή το κόκκινο και το κίτρινο φτιάχνουν το πορτοκαλί.
Όταν ένα χρώμα αποκτά την απόχρωση ενός άλλου χρώματος αποκτά και κάποια από τα χαρακτηριστικά του, γίνεται δηλαδή συγγενικό με το άλλο χρώμα. Όταν η απόχρωση πλησιάζει πολύ το άλλο χρώμα η συγγένεια μεγαλώνει και η παράθεση των δύο χρωμάτων μας δίνει ένα σύνολο ευχάριστο, ήσυχο και αρμονικό.

Προσθετικά Χρώματα (Additive color)
Στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε σε χρώματα που παράγονται από δέσμες φωτός. Τα βασικά χρώματα σε αυτή την κατηγορία είναι το κόκκινο, το πράσινο και το μπλε. Όταν τα χρώματα αυτά αναμειχθούν και προβληθούν σε μια σκοτεινή επιφάνεια παράγουν λευκό φως. Η λογική των προσθετικών χρωμάτων εφαρμόζεται στην οθόνη του υπολογιστή τύπου CRT, η οποία λειτουργεί με δέσμες φωτός και υποστηρίζει την χρωματική παλέτα RGB. Περισσότερα...

Αφαιρετικά χρώματα (subtractive color)
Η θεωρία των αφαιρετικών χρωμάτων είχε πλήρη πρακτική εφαρμογή στη δημιουργία χρωμάτων που παράγονται από την χημική πρόσμιξη χρωστικών ουσιών. Τα χρώματα αυτά έχουν δύο εφαρμογές:
Η πρώτη εφαρμογή είναι στην ζωγραφική. Όπου οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν χρώματα όπως λάδια, τέμπερες, ακριλικά κ.λπ. τα οποία έχουν τρεις βασικές αποχρώσεις κόκκινη, κίτρινη και μπλε.
Η δεύτερη εφαρμογή είναι στα μελάνια των εκτυπωτών. Στην περίπτωση αυτή τα τυπογραφία για την εκτύπωση των εντύπων χρησιμοποιούν ειδικά μελάνια που παράγονται από τα βασικά χρώματα θαλασσί (Cyan), magenta και κίτρινο.
Σε κάθε μια από τις δύο εφαρμογές από τη μίξη των βασικών χρωμάτων προκύπτουν όλες οι υπόλοιπες αποχρώσεις. Επιπλέον, η μίξη και των τριών βασικών χρωμάτων παράγει το μαύρο χρώμα. Περισσότερα...